آنچه خشکسالی را به مصیبت بدل می‌سازد، نبود باران نیست؛ نادانی و فقر و نبود مدیریت است(مصاحبه پاژین با آقای دکتر محمد فتاحی)
با سلام
پاژین: تخصص شما در چه زمینه ای است؟
محمد فتاحی: جنگلداری لیسانس و فوق لیسانس از دانشگاه تهران و دکترای نا تمام از دانشگاه تربیت مدرس. بیوگرافی من در سایت بانه پدیا به تفصیل شرح داده شده است. اینجا
پاژین:در حال حاضر چه مسئولیتی بر عهده دارید؟
محمد فتاحی:استاد یار بازنشسته موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع وزارت جهاد کشاورزی هستم.
پاژین: وضعیت محیط زیست ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟
محمد فتاحی: محیط زیست ایران به دلایل متعدد جنگ تحمیلی ، تحریمهای اقتصادی ، شرایط نامناسب اقتصادی و اجتماعی مناطق چنگلی ایران تخریب و نابودی منابع طبیعی و به تبع آن فون و فلور کشور دچار سیر نزولی گردیده است. در بعد صنعتی به دلایل متعدد مانند کهنه بودن صنایع ، دودزا بودن با تولیدات کم و نامناسب و دوریز حاصل از چرخش صنایع به داخل نهرها،رودخانه ها ، تالابها و سایر منابع آبی و خاکی …. ، بهره برداری بیش از حد و توان رویشگاهها ، وابستگی شدید ساکنان به عرصه های گیاهی، صدوراقلام خام … نبود برنامه های مناسب و از همه مهمتر مدیریت ناکارامد همانند جنگلها و مراتع روندی نامناسب را طی می نماید .
پاژین:بزرگترین تهدید برای محیط زیست ایران را در چه می بینید؟
محمد فتاحی:خشکسالیهای پیش امده ، کاهش کمی و کیفی منابع ، مدیریت نامناسب و ناکارامد ، نبود برنامه های جامع و نبود سرمایه گذاریهای کلان در بسیاری از ابعاد
پاژین: چه راهکارهای را در سطح کلان می توان پیش گرفت برای حفاظت از محیط زیست؟
محمد فتاحی: تصویب قوانین جامع و کامل ، رعایت اصول و قوانین حاکم بر منابع ، مبارزه شدید با اخلال گران به عرصه های منابع طبیعی ، تدوین برنامه های جامع با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی بر این منابع و از همه مهمتر دیدن ساکنان و تامین معیشت آنان از طروق مختلف
پاژین: برنامه ششم توسعه را چطور ارزیابی می کنید؟
محمد فتاحی: ساختاربرنامه ها چندان مشکل سازنیستند. کمبود اعتبارات مالی و عدم اجرای آنها طبق برنامه های پیش بینی شده ،عدم ارزیابی دقیق برنامه ها در قبل و بعد و حتی در طول مسیر پیشرفت پروژه ها و غالبا عدم همپوشانی پروژه ها با هم …..یا رشد و توسعه بعضی بخشها و کندی بیش از حد در سایر بخش ها
پاژین: لطفا جنگل را تعریف کنید.
محمد فتاحی: جنگل به محیط پوشیده از درختان ، درختچه ها و پوشش گیاهی کف آن و حضور گسترده جانوران و پرندگان و مجموعه ای از موجودات ذره بینی داخل خاک گفته میشود. که در یک تعادل زیستی نسبتا کامل به حیات خود ادامه میدهند. یا بعبارتی به محیطی پوشیده از گیاهان ( تولیدکنندگان) و جانوران ( مصرف کنندگان ) وتجزیه کنندگان ( میکروارگانیسمها) گفته میشود که بین آنها یک ارتباط متقابل حیاتی پایدار و بسته برقرار گردیده است. و در طول زمان به حیات طبیعی ادامه می دهند.
اما با ورود انسان و دخل و تصرف درطی زمان و مکانهای مختلف ،تعادل اکولوژیکی بین تولیدکنندگان ، مصرف کنندگان و تجزیه کنندگان بهم خورده و از حالت تولیدی و پویایی جنگلها کاسته شده است.
متاسفانه جنگلهای زاگرس در طی قرن اخیر تعادل اکولوژیکی خود را از دست داده و با کاهش های کمی ( کاهش سطح ) و کیفی ( کاهش تولید کنندگان ، مصرف کنندگان و تجزیه کنندگان ) همراه با گسسته شدن جنگل …مواجه گردیده است. تا جاییکه زادآوری طبیعی و مصنوعی به دلایل متعدد به سختی و حتی در بعضی مناطق غیر ممکن شده است.
پاژین: اهمیت زاگرس برای ایران در چیست؟
محمد فتاحی: جنگلهای زاگرس با طول بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر همچون سدی بین دو تمدن و فرهنگ بین النهرین و فلات ایران واقع شده است و به دلایل زیر :
استراتژیک بودن منطقه از لحاظ ژئوپلتیکی ، ساکن بودن قدیمی ترین اقوام اصیل ایرانی نظیر کردها ، لرها، بختیاریها، قشقاییها … با صدها ایل و طایفه ،،قرار داشتن یکسوم از مرزهای خشکی کشور در این ناحیه ، دارا بودن منابع معدنی و فسیلی مختلف .سی درصد جمعیت کشور با جمعیتی بیش ۲۰ میلیون نفر ، در بر گرفتن ۲۰ درصد سطح کشور ، ۳۰درصد کل نزولات جوی کشورو ۴۰ درصد آبهای جاری کشور ، حضور ۵۰ درصد دام کشور، وجود بیش از ۱۰ میلیون هکتار اراضی کشور و ۵/۱۴ میلیون هکتار مرتع و ۵ تا ۷.۶ میلیون هکتار جنگل حکایت از اهمیت و نقش انکار ناپذیر زاگرس را در اقتصاد کشور میرساند. نا گفته نماند که وجود جنگلهای زاگرس نه تنها در خاورمیانه بلکه در ابعاد جهانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. از همه مهمتر در دنیای امروز دیگر جنگلها خاص یک کشور نیست بلکه بر اساس عهدنامه های بین المللی متعلق به جامعه جهانی است. به همین خاطر است که امروزه شعار جهانی فکر کنیم و منطقه ای عمل کنیم بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
پاژین: عوامل آتش سوزی در جنگلهای زاگرس را در چه می بینید؟
محمد فتاحی: جنگلهای زاگرس در منطقه نیمه خشک کشورقرار دارند. یکی از خواص اقالیم خشک و نیمه خشک کشور ما آنست که در بیش از ۵ تا ۷ ماه ازسال فاقد بارندگی است . رطوبت هوا در حداقل و گرما و خشکی فیزیکی هوا(تبخیر) در اوج قرار دارد. در چنین محیطی گیاهان کف جنگل خشک هستند ، تردد انسان و دام فوق العاده زیاد است. از طرفی مدیریت در این جنگلها فوق العاده ضعیف است . به جریت می توان گفت ، مجموعه های اداری وابسته به این جنگلها صرفا در داخل شهرها و بصورت محدود با چند پرسنل فاقد امکانات در بعضی بخش ها دیده می شوند. بنابراین گستره عظیمی ازجنگلها و مراتع فاقد پرسنل آموزش دیده با امکانات اطفا حریق می باشند. و در زمان آتش سوزیها معمولا همراه با دیگران متوجه آتش سوزیها خواهند شد.
رابطه ساکنان مناطق جنگلی و مرتعی زاگرس با ادارات منابع طبیعی تقریبا نامناسب و ناهماهنگ است . زیرا ساکنان دایما در جهت تلاش بیشتر بر عرصه ها و استفاده بیشتر از منابع آن گام برمیدارند و مجریان ادارات در جهت ممانعت و جلوگیری از تصرف کنندگان گام بر میدارند. بنابراین دایما یک تضاد و تقابل بین استفاده کنندگان و مجریان وجود دارد.
خشکی فیزیکی هوا در طول فصل رویشی سال هم کمک شایانی به آتش سوزیها خواهد کرد. اما خشکی و خشکسالی واقعیت های منطقه زاگرس و سرزمین ماست . اگر مدیران بخش های مرتبط با عرصه های منابع طبیعی دانا و توانا باشند ، می توانند با مدیریت اصلح در طول زمان، نه در لحظات حساس و پیش امده می توانند ، با پیامدهای آن به مبارزه اصولی به پردازند. اما اگر هوشیار نباشند و تمام توان آنها صرفا در جهت رفع الام پیامدهای حادث شده دنبال گردد ، متاسفانه شرایط بیش از پیش بحرانی تر خواهد شد. زیرا انچه ، خشکسالی را به مصیبت بدل می‌سازد، نبود باران نیست؛ نادانی و فقر و نبود مدیریت است . زیرا انچه ، خطر خشکسالی را کاهش می دهد، چیدمان توسعه براساس نیازهای اکولوژیکی منطقه است . در چنین شرایط می توان با کاشت گونه های کم اب و توصیه های مدیریت آب …. می توان خطرات خشکسالی ها را کاهش و تهدید ها را به فرصت ها مبدل کرد. در جهان امروز با دانش و تکنولوژیهای پیش رو ، نباید در فکر درمان بود. بلکه باید با مدیریت مناسب راههای پیشگیری را قبل از وقوع هر حادثه ای دنبال نمود.
واقعیت این است که غالب مناطق کشورما در مناطق خشک و نیمه خشک…. قرار دارد و بخش عظیمی از مردم از گذشته دور در همین عرصه ها زندگی کرده و غالب افتحارات ملی و میهنی ما در همین مناطق شکل گرفته است.
پس مشکل را نباید ، دایما به سمت و سوی خشکسالی و شرایط های پیش امده ، هدایت کرد. به نظر میرسد مدیریت های حاکم بر این مناطق نه تنها آگاهانه نبوده ،بلکه فاقد استراتژیهای مناسب برای مدیریت اینگونه مناطق همراه بوده است. کاهش های کمی و کیفی سطح جنگلها و مراتیع ، گسسته شدن بعضی از مناطق جنگلی ، کاهش منابع آبی و از دست رفتن منابع خاکی وانقراض و نابودی گونه های گیاهی و جانوری ….. همه و همه پیامدهای مدیریت های نامناسب را در طی قرن اخیر میرساند.
پاژین:آیا جنگلهای قابلیت خود اشتعالی را دارند؟
محمد فتاحی: همه میدانیم که تا انجاییکه امکان پذیر بوده ، از تمای امکانات آن بیش از حد لازم استفاده گردیده و تحمل پذیری جنگلها و مراتع از حد آستانه طبیعی گذشته و سیر نزولی و قهقرایی بیش از چند دهه شروع شده است. بنابراین نمی توان از این دیدگاه به منابع طبیعی زاگرس و غالب منابع طبیعی کشور نگریست.
پاژین: با نابودی پوشش جنگلی زاگرس باید منتظر چه عواقبی بود؟
محمد فتاحی: تداوم خشکسالیها ، نامتعادل شدن بارندگیها ، مهاجرت روستاییان به مناطق شهری و کاهش گونه های گیاهی وجانوری ، از بین رفتن منابع خاکی ، بروزسیلهای خانمان برانداز ، کاهش تولیدات گیاهی و دامی و دهها عامل وابسته به آنها از پیامدهای ناگوار نابودی جنگلهای زاگرس است. متاسفانه در طی دهه اخیر ما شاهد بعضی از عواقب ناخواسته سیر نزولی منابع طبیعی کشورمان بوده ایم.
پاژین: به چه شکلی می توان تعادل بین ازدیاد جمعیت و بهره برداری از منابع طبیعی را حفظ کرد آیا ما نهایتا محکوم به سرازیری هستیم؟
محمد فتاحی: شواهد حال حاضر نشان از سیر نزولی این منابع را میرساند.
پاژین: چه نمونه های را در سطح جهان داریم که توانسته اند تعادل بین انسان و طبیعت را حفظ کنند؟
محمد فتاحی: غالب کشورهای اروپایی تا یکی دو قرن پیش گرفتار شرایط امروزی کشور ما بودند . اما با تغییر در سیستم دامداری سنتی به صنعتی و پیشرفت صنایع و تکنولوژی توانستند بر بخشی از مشکلات فایق آیند .اما از چند دهه گذشته با آلودگی محیط زیست مواجه شده اند.
پاژین: نقش ان جی او ها با توجه به معذل ( معضل )امروزه محیط زیستی چطور میبینید و چه پیشنهادات و راهکارهای را ارائه می فرمایید؟
محمد فتاحی: سازمانهای غیر دولتی یا ان جی اوها غالبا با اهداف سیاسی یا اجتماعی در جهت بهبود وضعیت محیط زیست ، بالا بردن سطح رفاه اقشار مردم ، فقر زدایی و یا فعالیتهای مشاوره ای ، یا بشر دوستانه، یا پلی بین مردم و دولت… ایجاد می شوند و چون مدیریت آنها مشارکتی است و کلیه اعضای آنها داوطلبانه و هر کدام به عنوان منابع دانش و مهارت قلمداد میگردند. چنانکه خوب مدیریت شوند، می توانند به عنوان یک سیستم مشاوره ای قوی و فعال ، بین مردم و دستگاههای دولتی نقش های ارزنده ای را ایفاد نمایند.
انجمن حفاظت از محیط زیست پاژین بانه با ۱۵۰ نفر عضو دلسوز و فعال در سطح شهرستان بانه ،می تواند ، با توجه به نیروهای جوان و تلاشگر خود ، خدمات ارزنده ای را در عرصه های منابع طبیعی و محیط زیست بانه ایفا نمایند . زیرا حضور فعال و داوطلبانه آنها بدون توجه به زمان و مکان در اطفا حریق و اطلاع رسانی در این زمینه ها ، نشان از پویایی و دینامیک بودن این نهاد مردمی را میرساند .
امید آنست که با حفط استقلال اینگونه نهادها ، بتوانند در حفاظت هر چه بیشتر محیط زیست شهر بانه موفق باشند. از طرفی مدیریت اینگونه نهادها باید تلاش نمایند با عضو گیری در سطح شهرستان ،دامنه فعالیتهای خود را گسترش دهند تا با سرعت هرچه بیشتر بتوان به گرفتن اطلاعات و انتقال آنها بین کلیه اعضا دسترسی داشته باشند.
از طرفی تامین بودجه لازم صرفا با اتکا به دریافت عضویت از اعضا نباشد. چه بهتر که مدیریت اینگونه نهاد با استفاده از کمکهای مردمی به ویژه تجار شهر بانه و سایر خیر اندیشان بتوانند امکانات اولیه برای فعالیتهای مورد نظرشان را فراهم نمایند. تا بتوانند ارزش و اعتبار انجمن را در حد لازم و قابل قبول فراهم نمایند.چون اگر همانند بعضی انجمن ها متکی به اعتبارات و کمکهای دولتی گردند، کم کم کارایی آنها کاهش خواهد یافت.
