اکوسیستم مرتع شهرستان بانه

اکو سیستم مرتع شهرستان بانه ۱
امید مرادی (کارشناس ارشد ژئومورفولوژی)
چکیده
دراین مقاله به تعریفی جامع از اکوسیستم ، خواص بنیادین ، اجزای تشکیل دهنده ی آن
وساختار های زیستی اکوسیستم پرداخته ایم.مساحت کل شهرستان بانه به چیزی حدود
۱۵۰۰۰۰ هکتار می رسد که از این مقدار بالغ بر ۸۰۰۰۰ هکتار ازاین اراضی را جنگل
۲۰۰۰۰ هکتار ازاین مراتع خارج ازمنابع طبیعی ) تشکیل می دهد .)چیزی حدود% ۵۰
می باشد . طبق طبقه بندی اقلیمی کوپن آب و هوای بانه مدیترانه ای ومرطوب سرد است .
.خاک منطقه از نظر پوشش گیاهی و درختچه ای خاک مملو از مواد آلی – مواد معدنی
آهک در حد متوسط و بر حسب مواد اولیه تشکیل دهنده خاک دارای زهکش خوب و
مناسب طبیعی است .
همچنین سعی نمودیم که در بین این بررسی ها از اکوسیستم نیم نگاهی کوچک به
اکوسیستم منطقه بانه داشته باشیم.بر این منوال برآن شدیم که عوامل تخریب اکوسیسیستم
منطقه بانه را مورد بررسی قرار دهیم وسپس پیشنهاداتی برای رفع این مشکل ارایه دهیم.
کلید واژه : اکوسیستم ، بانه ، مرتع و منابع طبیعی

مقدمه ۲
شهرستان بانه منطقه ای است کوهستانی وجنگلی جزء استان کردستان به شمار می آید از طرف شمال به خط الرأس
ارتفاعات بین شهرستان بانه وگه ورک سقز ومهاباد محدود است . ازطرف جنوب به خط الرأس ارتفاعات بین بانه ودره شلیر در
کردستان عراق می باشد . شلیر یک پیش آمدگی است از خاک عراق بین بانه ومریوان تقریباً به طول ۴۵ کیلو متر وبه عرض
های نیم تا ۳۵ کیلو متر واز لحاظ مرز بندی کاملاً غیر طبیعی و خارج از اصول تحدید حدود است. از سوی مشرق به خط
الراس بین دهستان سرشیو میرده ) سقز( و از طرف مغرب به دهستان سیوه یل و آلان در کردستان عراق و بخش سردشت –
می باشد .
طول جغرافیایی بانه ۴۵ درجه و ۵۳ دقیقه و عرض آن ۳۵ درجه و ۵۹ دقیقه است، ارتفاع آن ۱۵۲۵ متر از سطح دریا است و
مساحت آن ۵۵۵۰ کیلو متر مربع می باشد . ۸۰۰۰۰ هزار هکتار از آن جنگل می باشد و ۵۰۰۰۰ هزار هکتار از آن مرتع می
باشد که اکثر مساحت مرتع بانه جزء درجه یک می باشد .
آب و هوا :
عوامل تاثیر گذار بیرونی بر اقلیم بانه در فصل گرم سال با پیشروی مرکز پر فشار جنب حاره و استقرار آن بر خاور میانه نمود
پیدا می کند که خود مانع ورود سیستمهای مدیترانه ای و بادهای غربی و… به داخل غرب کشور و بالطبع آن ایران می
شود. با عقب نشینی آرام سیستم پر فشار و پایین رفتن آن به عرض ۱۴ درجه حد شمالی بصورت نرمال ، زمستان شهرستان
بانه فرا می رسد و بارشهای اواخر آذر ماه و اوایل دی ماه شروع می شود با عقب نشینی پر فشار جنب حاره ای آزور، دوره
سرد سال نیز شروع شده و یک دالانی برای ورود آنتی سیکلون سیبری بر روی منطقه باز می شود، اما به دلیل برخورد با
ارتفاعات نا همواریهای زاگرس و ارتفاع گرفتن آن تداوم و سرمایش واقعی که در شرق ایران موجب می شود ،در منطقه
ایجاد نمی کند اما در اوج گسترش خود هوای سرد را به دریای مدیترانه ریخته و سبب تشکیل جبهه و نهایتا سیکلون های
مدیترانه می گردد. موقعیت بانه روی ناهمواریهای غربی زاگرس و در دامنه رو به توده هوای غربی است که بارش آن
مناسب می باشد. در دوره گرم سال تحت تاثیر عوامل آب و هوایی منطقه حاره قرار دارد. با عقب نشینی بادهای غربی در
بانه شاهد ورود سیستم پر فشار جنب حاره ای آزور بر بالای منطقه هستیم ، هوا در این دوره از سال حالت پایدار و آرام
داشته و براثر تابش خورشید وضعیت کم فشاری بر سطح زمین حاکم می شود .
اب و هوا از نوع BS ( نیمه خشک( می باشد. اب و هوای بانه با توجه به مدل کوپن ، به دلیل بارشهای زمستانی دارای
زمستانی سرد و تابستانی نسبتا خشک و آب و هوای نیمه مرطوب سرد و در مقیاس وسیع تر دارای اقلیم نیمه خشک می باشد.
بارش سالیانه شهرستان بانه ۷۰۰ میلی متر است .
زمین شناسی و خاک :۳
منطقه از نظر چینه شناسی مربوط به دوران پر کامبرین هستند که قسمت وسیعی را از ناحیه در بر گرفته و لایه هایی از
مرمریت مشخص گردیده است که حالتی شبیه به کوارتز پر فیری را دارا هستند.اکثر سنگهای دگر گونی آذرین از نوع شیت و
دگر شیت هستند که قسمت بیرونی آنها اکسیده ) ترکیب آهن با اکسیژن( و به رنگ قرمز در آمده اند قدیمی ترین فعالیت
های موجود ژوراسیت هبورت رخنمونهای کوچک و بزر گ از وکلاینهای آذرینی )کوه قلارش( را می توان مشاهده کرد. در
ه هایی که در نتیجه حفر رودخانه ها پدید آمده اند علاوه بر فرسایش ناشی از جریانات آب تابع شرایط تکتو نیکی و عملکرد
گسل ها هستند به طوری که حتی در مناطق یکنواخت از نظر لیتو لوژی همچون فیلیت های کرتاسه که پهنای گسترده ای را
در اشتغال خویش دارند در مناطق پویای تکتونیکی که گسل های خطی پر شیب وجود دارد دره ها ژرف و خطی با پیچ و خم
هایی با طول موج کوتاه در مسیر رودهایند .
تحقیق در مود خاک بانه صورت نگرفته و اطلاعات به دست آمده بر اساس بازدیدهای صحرایی و برداشتهای کارشناسی و
اطلاعات موجود و با مراجعه به دفتر خاک شناسی اداره جهاد کشاورزی بانه و بازدید عینی کارشناسان خاک شناسی و نمونه
برداری از پروفیل خاک بوده است. خاک منطقه از نظر پوشش گیاهی و درختچه ای خاک مملو از مواد آلی مواد معدنی –
آهک در حد متوسط و بر حسب مواد اولیه تشکیل دهنده خاک دارای زهکش خوب و مناسب طبیعی است . بافت خاک رسوبی
بوده است، PH آن تقریبا خنثی ۷ – ۷ / ۶ است. طبقه زیرین خاک شنی رس است و هدایت الکتریکی ۵۲/.=Ec می باشد .
آب همچنین نور ، حرارت و مواد کانی ، در حیات رستنی ها نقش اساسی دارد . از نظر نیاز به آب رستنی ها را می توان رده
بندی کرد به این صورت که نیاز برخی اندک نیاز بعضی زیاد و نیاز شماری از آنها در حد متعارف یعنی بینابین است. شرایط
رویش مرتع شهرستان بانه به شرایط آب و هوایی آن بستگس دارد یعنی در فصل بهار که از نظر بارندگی و دما شرایط
مناسبی دارد در نتیجه مرتع بانه سرسبز می باشد و شرایط رویش آن فراهم می شود و انواع گونه های گیاهی رشد و نمو می
کنند که انسان از آنها برای خوراک ، دارو و تامین علوفه برای دام استفاده می کند در قدیم برای تهیه مواد شوینده و
بهداشتی از گون استفاده می کرده اند. مرتع در ایران یکی از ارکان اصلی دامداری و دامپروری می باشد خصوصا در
شهرستان بانه ، با شرایط اقلیمی و موقعیت خاص طبیعی مرتعداری از اهمیت زیادی برخوردار است از جمله مراتع بانه
جولانگاه مالکین و حشمداران بوده و هر دسته و گروهی به نحوی که استفاده آنان ایجاب می نمود از مراتع بهره برداری می
کردند. مراتع شهرستان بانه بسیار سر سبز با پوشش گیاهی بسیار بالایی ۸۰ درصد وجود دارند که نظیر آن کمتر در کشور
دیده شده است. دامداران منطقه جهت تهیه ی علوفه ی زمستانی همانند زراعت علوفه مراتع درجه یک و دو را به راحتی درو
و برداشت می نمایند. ترکیب گیاهی این نوع مراتع مرغوب و خوش خوراک بوده که غذای اصلی و علوفه زمستانی احشام
مناطق را تامین می کند. بعضی از این نواحی بهترین و غنی ترین پوشش گیاهی را داشته و دارای پر ارزش ترین علوفه
مرتعی می باشند. در فصول دیگر سال به دلیل شرایط آب و هوایی چون کمبود بارندگی در فصل تابستان و سردی هوا و
ریزش برف در زمستان مرتع به خشکی گرایده است به جز در اواسط پاییز به دلیل ریزش بارندگی به مدت ۲۰ روزی شرایط
۴رویش بعضی گونه های مرتع فراهم می شودکه به دلیل فرا رسیدن زمستان زود خشک می شوند. اهمین مراتع از نظر حفظ
خاک و جلوگیری از فرسایش خاک می باشد .
حدود ۷۵ درصد زمینهای بانه دارای خاک کم عمق با شیب زیاد هستند اصلی ترین عاملی که سبب پایداری آب و خاک
شهرستان بانه شده است همانا پوشش گیاهی و مرتع می باشد. این پوشش گیاهی در طول دورانهای مختلف علاوه بر حفظ
خاک اندک و کوهستانهای منطقه سبب کند نمودن آهنگ حرکت رواناب های ناشی از بارندگی ها گشته و امکان نفوذ
تدریجی ان را به سفره های آب زیر زمینی فراهم نموده است .
همچنین عامل عمده در کنترل سیل است. اکوسیستم مرتع در بانه فقط در فصل بهار زنده می باشد در بقیه طول سال خشک
می باشد ، بجز در مناطقی که آب وجود دارد یا شامل اطراف رودخانه ها یا جایی که آب زیرزمینی به سطح زمین راه یافته
است .
مجموعه عوامل متعدد زیادی در رویش مراتع بانه دخالت دارند که از آن جمله موقعیت آب و هوا خاک و زمین شناسی که
در این تحقیق سعی شده است که ویژگیهای آن بررسی می شود و با توجه به عوامل فوق پوشش گیاهی بانه رشد کرده است و
فواید زیادی برای محیط و انسان دارد .عوامل متقابل محیطی موجب رویش مراتع بانه شده است . مراتع علاوه بر اهمیت
برای انسان و تهیه علوفه جلوگیری از فرسایش خاک تامین مواد آلی ) گیاه خاک ( خاک می باشد، که موجب حاصلخیزی
خاک می شود. همچنین اهمیت مراتع برای زندگی جانواران وحشی و حشرات می باشد به علت افزایش جمعیت روستا و
نگهداری تعداد زیاد دام قسمتی از مراتع حوالی روستا ها و مسیر تردد دام ها از بین رفته است و موجب افزایش فرسایش
خاک در منطقه شده است . پوشش گیاهی مناسب در منطقه سبب گردیده تا حیات وحش جایگاه در مراتع منطقه داشته باشد
به طوری که گله گرگ ، خرگوش ، روباه و حتی خرس و گله های گراز و همچنین پرندگان نظیر کبک ، قرقاول، عقاب ، کبوتر
، شاهین ، کرکس در منطقه دیده شده اند.متاسفانه وجود شکارچیان متعدد و شکارهای بی رویه و خارج از فصل و غیره اکثر
پستانداران بزرگ و پرندگان کمیاب در منطقه نسل شان منقرض شده است. بطور کلی پوشش گیاهی و تنوع گونه ای در
شرایط خاص اکولوژیکی و توپوگرافی دخالت موثری دارد. گونه های خوش خوراک خانواده مانند:جاشیر ، کما، مرزه که
احتیاج به خاک سبک مملو از مواد آلی و زهکشی خوب دارند ، همچنین منطقه می بایست از رطوبت نسبی بالا و درجه
حرارت کم برخوردار باشد، رویش دارند . در ارتفاعات میانی که نسبت ارتفاعات بالایی از رطوبت نسبی کمتری برخوردار و
تقریبا خاک کمتر زهکشی خوب بوده گونه های خوش خوراک خانواده گرامیند، مانند مرغ ، علف باغ ، علف گندمی ، برموس
،فسیتوک ، و خانواده لگو مینوز مانند بنداوش، خل ، ماشک ، نخود وحشی ، شبدر وحشی غالب می باشند ، در ارتفاعات پایین
و نقاط پست که نسبت به ارتفاعات قید شده از رطوبت کمتر درجه حرارت بالاتری برخوردار و خاک نیز به دلیل تردد بیش از
حد مردم و از نفوذ پذیری آن کاسته گردیده گیاهان غیر خوش خوراک خانواده لگو مینوز همچون گون ، خار شتر و خانواده
کمپوزینه انواع گل گندم ، جارو ،شقاقل ، کنگر ، بو مادران و از خانواده فرنیون رویش دارند به طور کلی گیاهان خوش
۵خوراک خانواده چتریان در ارتفاع بالای ۲۳۰۰ متر و خانواده لگو مینوز و گندمیان خوشخوراک در ارتفاع ۲۳۰۰ – ۲۰۰۰ متر
و از ارتفاع ۲۰۰۰ متر پایین تر از سطح دریای آزاد گیاهان خوشخوراک و خالدار رشد می کنند .
گونه ها ، جاشیر ، منده از گیاهان خوشخوراک مقوی خانواده چتریان می باشند که انسان در هنگام بهار و در زمان اوایل
رشد آنها به عنوان غذا از آنها استفاده می کنند و هم برای تامین علوفه دام و ذخیره آن برای فصل زمستان استفاده می کند.
گیاهان دارویی منطقه عبارت است زا: گاو زبان ، شیرین بیان ، گل ختمی ، خاکشیر ، ترخه گوهی ، جاشیر خرقه ، ریواس که
به دلیل وجود داروهای شیمیایی کمتر از آنها استفاده می شود .
منابع :
-۱ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. نقشه های توپوگرافی ۱:۵۰۰۰۰ بانه، شوی، میرده، بوالحسن، بویین
-۲ شریفی کریم،اطلاعات شفاهی ،کارشناس اداره منابع طبیعی بانه
-۳ مر ادی امید، بررسی هیدرومورفولوژی حوضه آبخیز رود بانه و برآورد فرسایش ورسوب،دانشکده
جغرافیای دانشگاه تهران ۱۳۸۶
-۴ نقشه زمین شناسی آلوت، ۱:۲۵۰۰۰۰
-۵ نقشه کاربردی اراضی ، سازمان تحقیقات آب و خاک تهران
امید مرادی دبیر جغرافیا ایمیل: omid770@gmail.com