زریبار در مسیر احیا یا نابودی

بحران دریاچه زریبار ناشی از سوء مدیریت است

تشریح مهمترین تهدیدات زیست محیطی دریاچه زریبار مریوان
– دریاچه زریبار بارزترین و ارزشمند ترین اکوسیستم تالابی بوده که با بخشی از جنگل های زاگرس شمالی که متعلق به هات اسپات جهانی و آناتولی است احاطه شده است. دریاچه زریبار از دریاچه های آب شیرین کوهستانی زاگرس می‌باشد.این دریاچه درطول ۳۵ سال گذشته سطح تقریباً ثابتی داشته اما تصاویر ماهواره ای قدیمی تر حاکی از آنند که در روزگاران گذشته دریاچه وسعت بیشتری داشته است.

به گزارش کردپرس، سعدالله سنگینی کار شناس منابع طبیعی در گفت وگو با خبرنگار کردپرس با اشاره به کارکردهای اکولوژیکی دریاچه زریبار گفت: کارکردهای اکولوژیکی دریاچه زریبار به عنوان تنظیم کننده رژیم آبی وبعنوان زیستگاهی برای حمایت از گیاهان و جانوران خاص و به ویژه پرندگان آبزی قلمداد می شود. همچنین این اکوسیتم در کاهش و کنترل سیلاب، نگهداری، حفظ آبهای زیر زمینی و ذخایر آبهای سطحی مهار رسوب،کاهش آلودگی در منطقه نقش اساسی ایفاء می کند.

سنگینی افزود: متأسفانه در اثر دخالت های مستقیم و غیرمستقیم، مسیر و سیکل طبیعی اکوسیستم تالابی زریبار دچار اختلال گردیده و به دلیل شرایط خاص فیزیوگرافی و پتانسیل بالای تالاب زریبار برای انجام کاربرهای مختلف از جمله تفرج، آبزی پروری، کشاورزی و توسعه شهری و روستایی در حال حاضر در معرض بهره برداریهای مختلف قرار داشته و این یک تهدید جدی برای آن می باشد. با توجه به شواهد فعلی این منبع با ارزش اکولوژیکی در حال خروج از مسیر طبیعی خود بوده و افزایش تهدیدات زیست محیطی در آستانه بحران زیست محیطی قرار گرفته است. چرا که از لحاظ علمی بحران وضعیتی است که نیاز مبرم به پاسخگویی دارد و باید سریعاً به راهکارهای خروج از بحران بیندیشیم.

وی خاطر نشان کرد: بحران کنونی ما ناشی از سوء مدیریت است و بخشی از مشکلات در سطوح مدیریتی ناشی از مشکلات فرهنگی است که به جای حل مشکل و شناسایی عامل های بحران، همواره به دنبال معرفی عوامل خارجی و سلب مسئولیت از خود بوده ایم ولی برای حل مشکل باید واقع بین باشیم و ببینیم مسئله از کجا ناشی شده و چقدر در حوزه اختیارات ما بوده است؟ در حل یک بحران، نمی توان از یک راه حل بهره گرفت. باید از مجموعه راه حل ها بهره ببریم..

وی به مهمترین تهدیدات زیست محیطی دریاچه زریبار اشاره کرد و اظهار داشت: از مسایل اساسی این تالاب در حال حاضر تغییر در ساختار اکوسیتم با ایجاد بند خاکی بر روی رودخانه قزلچه سو و انتقال آب به دریاچه و احداث دایک در قسمت جنوبی دریاچه، افزایش رسوب گذاری و املاح، معرفی گونه‌های غیر بومی و تغییر کاربری اراضی حاشیه تالاب و ورود فاضلاب شهر مریوان و پساب های روستاهای اطراف تالاب به دریاچه و استفاده بی رویه از سموم شیمیایی (سم و کود) در مزارع کشاورزی اطراف تالاب که به همراه رواناب های سطحی وارد آب شده و باعث تنزیل کیفیت آب تالاب شده است می‌باشد.

سنگینی تصریح کرد: از سوی دیگر خشکسالی اخیر که در اثر وضعیت عمومی منطقه حاصل می شود، توسعه آبیاری استفاده از چاه ها برای مصارف کشاورزی و باغداری اطراف تالاب که به کاهش منابع آب تالاب منجر می شود. از دیگر عوامل موثر در تخریب دریاچه زریبار تخریب و از بین بردن نیزارهای حاشیه دریاچه به همراه خواهد داشت که در واقع نقش سپری محافظ برای تالاب دریاچه زریبار را دارد.

وی گفت: همچنین توسعه‌ و روستایی نیز از عمده عوامل بحران زا در حوزه آبخیز دریاچه زریبار به شمار می آید. از سوی دیگر در اثر چرای مفرط و کشاورزی غیراصولی، شخم زدن های سطحی در جهت شیب دامنه ها،قطع درختان و برهم زدن پوشش گیاهی طبیعی، فرسایش سطحی را در دامنه ها و شیب‌های منطقه به وجود آورده و بسیاری از دامنه ها پوشش گیاهی خود را از دست داده اند و پوشش جنگلها کم شده اند که مراحل فرسایش خاک در آن‌ها در حال تکوین است.

وی تصریح کرد: از دیگر عوامل تهدید کارگاه استخراج شن و ماسه در ۵/۱ کیلومتری جنوب روستای نجی نام برد که از عوامل تخریب اراضی کشاورزی اطراف رودخانه بوده که در توسعه و تشدید فرسایش رودخانه ای موثر است.

این کارشناس منابع طبیعی گفت: مدیریت ضعیف در عرصه،ورود آزولا و معرفی آبزیان غیر بومی به تالاب،تخریب زیستگاه وتبدیل اراضی،شکار وصید بی رویه،نی تراشی،چرای دام و بوته کنی،تفرج نامناسب و استفاده از قایق های موتوری در تالاب،احداث جادههای غیر اصولی،شخم اراضی در امتداد شیب، ایجاد دایک در محل خروجی تالاب،استفاده بی رویه از کود و سم،برداشت شن و ماسه و سنگ،آلوده کردن آب و استفاده از ماشین آلات مخرب در کشاورزی از عوامل مخرب زیست محیطی منطقه و دریاچه زریبار هستند.

وی مهمترین امر در مدیریت بحران حوزه آبخیز زریبار را جلوگیری از گسترش توسعه جوامع انسانی در عرصه‌های طبیعی حوزه دانست و افزود. این امر به طور غیر مستقیم از افزایش روند تخریب و بروز آلودگیها در منطقه جلوگیری می نماید. بوته کاری و بذرکاری در شیب های تند باعث حفظ لایه خاک سطحی خواهد شد.اجرای طرحهای جنگلداری و مرتعداری، کشاورزی،توریسم و تفرج و در مناطق دارای توان و پتانسیل کافی از عمده ترین مسایل مدیریتی حوزه به شمار می رود که باید به آن اهتمام جدی داد.

سنگینی گفت: برنامه های پیشنهادشده به منظور مدیریت حوزه آبخیز دریاچه زریبار شامل برنامه های مدیریت منابع طبیعی منطقه بوده می توان آن را به بخشهایی نظیر برنامه های مدیریت حفاظت از زیستگاههای حیات وحش حوزه، برنامه های مدیریت در عرصه بهره برداری از منابع حوزه نظیر شیلات، مدیریت جنگل و مرتع، مدیریت کشاورزی و دامداری، مدیریت اکوتوریسم، برنامه های توسعه شهری، صنعتی و روستایی است.

وی دلایل عمده کاهش جمعیت حیات وحش نابودی زیستگاه ها دانست و افزود: از اساسی ترین فعالیت مدیریت حیات وحش در حوزه زریبار بهبود زیستگاه است از دلایل عمده کاهش جمعیت حیات وحش نابودی زیستگاه می باشد. تغییر الگوهای کاربری زمین موجب قطعه قطعه شدن زیستگاه بسیاری از گونه ها ی جانوری شده است و این قطعات تنها به وسیله کریدورهای مهاجرت نسبتاً باریک با یکدیگر ارتباط دارند. و یا در بخش شیلات یکی از فعالیت های اساسی وضع مقررات بر صید جمعیت گونه هایی است که از نظر صید تفریحی یا تجاری دارای اهمیت هستند تا بدین ترتیب یک عملکرد پایدار حاصل شود.

این کارشناس گفت: در امر مدیریت مرتع تنظیم فشار برای دامها و کنترل گیاهان چوبی (بوته ها)‌به منظور تولید بالای فرآوردهای گوشتی بدون آنکه بهره برداری بی رویه از منابع علوفه صورت گیرد از اهمیت فراوانی برخوردار است و یا در بخش جنگل تنظیم برنامه زمانی برداشت چوب به منظور کاهش اثر منفی آن بر دیگر منابع نظیر حیات وحش دارای اهمیت است. به طور کلی در مدیریت زیست محیطی حوزه آبخیز دریاچه زریبار هدف، به طور فزاینده ای ترویج و اشاعه مقوله توسعه پایدار است.

وی خاطر نشان کرد: کانون توجه مدیریت زیست محیطی به رویکرد چند رشته ای و میان رشته ای تمرکز داشته و اساساً یک دیدگاه کلی نگر را ارائه می دهد و سبک مدیریتی آن محتاطانه و مشارکتی است.

سنگینی گفت: مدیریت زیست محیطی در ساده ترین شکل خود باید سه کار عمده را انجام دهد. نخست تشخیص اهداف، دوم قابل تحقق بودن اهداف، سوم تدوین و اجرای راهکارهای لازم برای دستیابی به اهداف.

وی تصریح کرد: در این نوع مدیریت لازم است تا مسایل به صورت همه جانبه در کنار یکدیگر دیده شده و آنگاه راه حل برای تمام آن ارائه شود. برای رسیدن بدین مقصود همسویی در عملکرد سازمانها و نهادهایی که به نحوی در ارتباط با مسایل محیط زیست حوزه دخیل هستند نظیر وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی الزامی است.

این فعال محیط زیست اقدامات مدیریتی حوزه آبخیز زریبار به شرح زیر بیان کرد:

برنامه های حفاظتی شامل اقدامات زیر در زمینه حفاظت زیستگاه های حیات وحش منطقه می باشد، جلو گیری از توسعه بی رویه به خصوص در مناطق آسیب پذیر و حساس، احیای زیستگاه از طریق کاشت گیاهان بومی و قرق، جلوگیری از بهره برداری های بی رویه از منابع طبیعی منطقه نظیر برداشت چوب از جنگل، چرای بی رویه دام و کشت دیم در زیر اشکوب جنگل،نی تراشی و غیره، جلوگیری از شکار وصید غیر قانونی و قاچاق، بر آورد جمعیت های حیات وحش منطقه، حفاظت از کریدورهای مهاجرت حیات وحش و زیستگاه های حساس حیات وحش، حفاظت از مناظر و چشم اندازهای بکر و طبیعی منطقه، جلوگیری از معرفی گونه های غیر بومی به منطقه به خصوص تالاب زریبار، اجرای طرحهای آبخیزداری به منظور حفظ خاک وپوشش گیاهی، برنامه های توسعه و بهره برداری از منابع، تغییر شیوه های دامداری سنتی و تدوین طرحهای جامع کشاورزی پایدار، تدوین برنامه جامع گردشگری و تعیین پتانسیل ها و محدودیت های تفرجی حوزه، تدوین برنامه های جامع مدیریت بهره برداری از سرزمین نظیر طرحهای مرتعداری و آبزی پروری، تعیین حریم کیفی برای رودخانه ها و تالاب زریبار و اعمال ممنوعیت ساخت و ساز در این محدوده ها، جلوگیری از استفاده از ماشین آلات مخرب کشاورزی و جاده سازی غیر اصولی،جلوگیری از استفاده بی رویه از کود و سم در بخش کشاورزی، ساماندهی بهره برداری از معادن بخصوص معادن شن و ماسه و ایجاد تسهیلات و امکانات رفاهی و بهبود وضع بهداشت در روستاها است.

وی گفت: مدیریت زیست بومی یک فرآیند فرا بخشی است که با درگیر نمودن کلیه ذینفعان و در نظر گرفتن اولویت بخش های مختلف نسبت به تدوین برنامه جامع فرا بخشی اقدام می کند. مشارکت ذینفعان سبب خواهد شد تا نظرات، دانش و منافع افراد و گروه های ذیربط به تالاب، در تدوین برنامه لحاظ شود.

سنگینی تصریح کرد: در مدیریت اکوسیستمی مردم و حیات آنها در مرکز تصمیم گیری مدیریت و حفاظت قرار می گیرند و این رویکرد تفاوت عمده ای با روشهای سنتی حفاظت دارد.

وی با بیان دستاوردهای مهم مدیریت اکوسیستمی تالاب زریبار، تمایل و توجه کلیه ذینفعان به پایداری و بقای تالاب به عنوان یک میراث طبیعی که مورد استفاده جوامع محلی، استانی و ملی قرار خواهد گرفت، دانست

وی تصریح کرد: با این روش می‌توان گفت تا ۱۰ سال آینده تالاب زریبار دارای اکوسیستم احیا شده و پایدار از جمله: تنوع زیستی غنی، مناظر طبیعی زیبا، آب سالم و کافی خواهد بود تا بتواند در خدمت سلامت، معیشت و رفاه جوامع محلی بوده و بستری برای تقویت تعامل و گسترش همکاری های سازنده نهادها در سطوح محلی و استانی باشد.

سنگینی عنوان کرد: برای رسیدن به این مهم علاوه بر موارد فوق موارد ذیل ضروری است. استفاده از نیروهای بومی در امر حفاظت از محیط زیست منطقه، جلب مشارکت جوامع محلی. شوراهای اسلامی شهر و روستا و دیگر نهادها، جلب حمایت تشکلهای زیست محیطی، سهیم کردن جوامع محلی از سود حاصل از بهره برداران طبیعت،یکسویه کردن مدیریت های ناهماهنگ در حوزه و ایجاد زمینه های رشد و توسعه صنایع دستی.
گفتگوی کردپرس با دکتر سعدالله سنگینی کارشناس منابع طبیعی.