معضلی به نام پسماند و اثرات مخرب آن بر محیط زیست

براثر افزایش بی رویه جمعیت، مهاجرت به منظور درآمد و رفاه بیشتر، شهرها به سرعت توسعه  یافته و زمین های کشاورزی به سکونتگاه و جاده و کارخانه تبدیل شده اند. رشد شهرنشینی موجب افزایش سرعت، شدت آلودگی هوا، آب، افزایش میزان تولید پسآب و پسماند شده است. تولید انبوه زباله از مشکلات دنیای مدرن امروزی است. در بسیاری از جوامع، مشکل اساسی تولید، توزیع و مصرف کالا نیست، بلکه مشکل اصلی از بین بردن بقایا و فضولات کالاهای مصرفی است. به طور کلی زباله به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می‌شود که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولیدکننده زائد تلقی می‌شود. با توجه به تعریف زباله­ها به ۵ گروه تقسیم می‌شوند:

۱-پسماندهای عادی: به کلیه پسماندهایی گفته می‌شود که به‌طور معمول از فعالیت‌های روزمرهانسان‌ها درشهرها، روستاها و خارج از آن‌ها تولید می‌شوند. از قبیل زباله‌های خانگی و نخاله‌های ساختمانی

۲-پسماندهای پزشکی (بیمارستانی): به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور ناشی از فعالیت بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی، درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبیو سایر مراکز مشابه گفته می‌شود. (سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است)

۳-پسماندهای ویژه: به کلیه پسماندهایی گفته می‌شود که به دلیل دارا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی یا مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد. به آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز پسماندهای عادی، صنعتی و کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند جزء پسماندهای ویژه محسوب می‌شوند.

۴-پسماندهای کشاورزی: به پسماندهایی ناشی از فعالیت‌های تولیدی در بخش کشاورزی گفته می‌شود. از قبیل فضولات، لاشهحیوانات (دام، طیور، آبزیان) محصولات کشاورزی فاسد و غیرقابل مصرف.

۵-پسماندهای صنعتی: به کلیه پسماندهای ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی و پالایشگاهی، صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می‌شود. از قبیل براده‌ها، سر ریزها، لجن

متاسفانه زباله­های نوع یک و دو در تعریف فوق به طور چشمگیری در شهر بانه افزایش یافته که علاوه بر چشم انداز زننده و نگران کننده، مخاطراتی همچون (آلودگی آب­های زیرزمینی، آب­های سطحی، آلودگی خاک و هوا، انتشار بیماری­ها و …) را به دنبال خواهد داشت. مسئله بهداشت و بهسازی محیط زیست هنگامی نمایان خواهد شدکه خطرات ناشی از آن برای ساکنین منطقه بخوبی روشن شود. زباله­ها ترکیبات گوناگون و متنوع دارند، خطرات ناشی از مواد تشکیل دهنده زباله نیز متفاوت است. زباله نه فقط باعث بیماری، تعفن و زشتی محیط زیست می­گردد بلکه می­تواند با آلوده کردن خاک،آب، هوا و به طور کلی به محیط زیست طبیعی و انسانی خسارات زیادی به بار آورد، خسارتی که جبران آن مستلزم صرف هزینه­ های جانی و مالی خواهد بود.

پخش و نگهداشت زباله­ها در فصل گرما باعث تخمیر غیر هوازی، سوختن خود بخود و احتراق ناقص(بخصوص پلاستیکها) و تولید گازهای متان دی اکسید کربن و منو اکسید کربن می­شود که تولید آلودگی می­کند. موادی مانند پلاستیک و لاستیک که تجزیه نمی­شود و زباله­های بیمارستانی و مواد شیمیایی کارخانجات و فضولات انسانی و غیره باعث آلودگی خاک می­شود. زباله های خانگی بعلت تعفن تجزیه سریع در هوای گرم موجب تکثیر بسیاری از میکروبها و رشد ونمو حشرات می شود انتشار زباله­ها در محیط خصوصا در مراکز تفریحی در حواشی شهر­ها ، محیط مناسبی برای تکثیر و رشد و نمو حشرات، جوندگان و دیگر موجودات موذی می­باشد، که آلودگی محیط و انتشار بیماریهای مختلف را در پی دارد .شایع ترین بیماریهایی که در ارتباط با زباله بوجود می­آیند توسط حیوانات خانگی همچون موش ، مگس ، سگ، گربه، پشه و سوسک منتقل خواهد شد. مگس­ها برای تخم ریزی به مواد در حال فساد و انواع زباله جلب می­شوند . هر مگس توسط زوائد بدن خود به طور متوسط می­تواند یک میلیون و دویست و پنجاه هزار باکتری را منتقل کند .بدین ترتیب مگس­ها می­توانند میلیاردها باکتری را از منابع آلوده، بر روی مواد غذایی، بدن و سایر لوازم خانگی منتقل کند و انسان را به انواع بیماریهای عفونی و انگلی مبتلا سازند .مهمترین بیماریهایی که توسط مگس خانگی انتقال می­یابد عبارتند:حصبه، وبا، تراخم، دیسانتری آمیبی، دیسانتری باسیلی ، مسمومیتهای غذایی، سل ، طاعون و سیاه زخم که طبق بررسی های انجام شده شیوع آنها همراه با ازدیاد مگس شدت می­یابد .موشها نیز قادرند بیماریهای گوناگون را به انسان منتقل کنند مهمترین این بیماریها طاعون است که خسارات جبران ناپذیری به دنبال دارد .موشها می­توانند از طریق مدفوع ، ادرار و گزش موجب انتشار آلودگی شوند. به عنوان مثال هاری توسط موش به سگ و سپس به انسان منتقل می­شود. بیماری سالک جلدی یکی از شایع ترین بیماریها در کشور ایران است که منبع این بیماری جوندگان از جمله موش است .به طور کلی موشها با مصرف زیاد زباله به عنوان غذا به وفور تولید مثل می­کنند و نتیجتاً بیماریهای بیشتری رامنتشر می­کنند . انباشتن زباله در معابر و پراکندگی آن در محیط ازطریق نشت شیرابه، به آلودگی آب­های سطحی و زیرزمین منجر گردیده و نفوذ گازهای تولیدشده به داخل آب باعث سختی آن می­شود. شیرابه زباله به شدت سمی است و حاوی عناصری نظیر کلرورسولفات، منیزیوم، فسفر، کلسیم، آهن، سدیم، پتاسیم، نیترات، آزت آلی و آمونیاکی و جامدات معلق است. کلیه زباله های شهری و روستایی آلوده به انواع میکروارگانیسم ها است که می تواند منابع آب را آلوده کند. تاکنون موارد بسیاری از مرگ ومیر آبزیان و خشک شدن گیاهان در مسیر رودخانه ها، به همین علت بوده است. همچنین بیماری های ناشی از آلودگی آب به لحاظ وجود فلزات سنگین، ترکیبات فلوئور، کادیوم، نیترات ها و غیره هستند.

نویسنده : دکتر سعداله سنگینی