آیا مراتع و عرصه های طبیعی ما ، توان برداشت حجم عظیمی از گیاهان بهاری را دارد ؟!

همزمان با فرا رسیدن فصل بهار سفره زاگرس‌نشینان ، مردم کردستان و شهرمان بانه نیز بهاری می‌شود و مصرف گیاهان خوراکی که عادت دیرینه مردم این منطقه است آغاز می‌شود ، اما متأسفانه هر سال برداشت بی‌رویه این گیاهان ارزشمند خودرو به همراه برداشت نادرست ، باعث کمیاب شدن برخی از گونه‌های گیاهی شده به صورتی که بسیاری از آنان هم اکنون در معرض خطر انقراض قرار دارند. اما این تنها مسئله نیست، این گیاهان خوراکی و دارویی که در دامنه‌های زاگرس به صورت کاملاً خودرو رشد می‌کنند و هزینه‌ای جهت کاشت آن صرف نمی‌شود با رشد قیمت چشمگیر سالانه رو به رو است ، قریب به اتفاق فروشندگان این گیاهان بهاری دشواری یافتن آنان را ذکر می کنند و به گفته آنها یافتن این گیاهان برایشان روز به روز سخت و سخت تر و مکان آنها دور و دورتر می شود ، در این باره یاد جمله ای از یک فرد قدیمی افتادم که فرمود  : “من با چشمان خودم دیده ام که مردم در همین کوه آربابا گنگر ، منده و ریواس برداشت کرده اند” .

خشم طبیعت:
گیاهان دارویی و خوراکی هر سال در مناطق زاگرس‌نشین رشد می‌کنند و در میان مردم طرفداران فراوانی دارد و بنا به ادعایی این گیاهان برای سیستم دفاعی و دستگاه گوارش بسیار مفیدند . متأسفانه بهره برداران گیاهان بهاری به خاطر افزایش وزن و حتی کاشت پیاز آن در باغچه ها و حتی فروش پیازچه در بازار و همچنین کسب درآمد بیشتر برداشت از ریشه را بر می گزینند ، این روش برداشت باعث فرسایش خاک و از بین رفتن گیاهان می‌شود ، در این روش مجال ترمیم سالانه از گیاهان خودرو گرفته می شود و سال به سال یافتن آنان کاهش یافته و رو به زوال و انقراض می روند ، هم اکنون این رویه برای بخشی از این گیاهان از جمله گیاه Allium haemanthoides یا همان ” لووشه ”ی “دوکلیو” خودمان رخ داده است .
در طول این سال‌ها با وجود برداشت‌های مکرر هیچ‌گاه پیش نیامده افراد به صورت خودجوش یا دستگاه‌های مرتبط بذر این گیاهان را برای رشد مجدد در مکان‌هایی که برداشت انجام شده، بکارند. متأسفانه افرادی که برای کسب درآمد این گیاهان را برداشت می‌کنند، با برداشت اشتباه و بی‌رویه بزرگ‌ترین لطمه را به آنها می‌زنند ، و جالب این است که هرساله هم از نیافتن گیاهان مورد نظرشان در مکانهای قبلی ، شاکی اند. اگر روند بهره برداری بدین شیوه ادامه یابد در آینده نزدیک اثری از این گونه گیاهان باقی نخواهد ماند و نسل آینده نمی‌تواند از آنها بهره‌‌مند شود.
پیشنهاد:
فعالان این عرصه و ارگان‌های مرتبط می توانند با مطالعه و بومی‌کردن بذر این گیاهان به رشد مجدد آنها ، ترمیم مراتع و ایجاد اقتصاد پایدار مردم بیکار منطقه کمک و از انقراض گیاهان نیز جلوگیری نمایند. در این باره رسانه‌های دیداری و شنیداری می‌توانند نقش مفیدی در آموزش صحیح برداشت و محافظت از آنها  داشته باشند تا خشم طبیعت بیش از این دامنگیر مردم نشود.

بر اساس قانون ، اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری متولی حفاظت از خاک ، مرتع  و برداشت صحیح گیاهان خودرو کوهستانهاست. استان کردستان حدود یک میلیون و ۷۸۸ هزار هکتار منابع طبیعی شامل ۳۷۳ هزار هکتار جنگل و یک میلیون و ۴۱۴ هزار هکتار مرتع دارد که معادل ۶۱ درصد سطح استان را شامل می شود. برای جلوگیری از برداشت نادرست و بدون ضابطه انواع گیاهان خودرو ، آموزش و اطلاع رسانی لازم و ضروری است ، مردم ما باید بدانند که پیاز برخی از گیاهان پیازدار بایستی داخل خاک باقی بماند تا در سال آینده رویش جدیدی را تجربه کند ، متأسفانه به دلیل عدم آموزش و بعضا سود جویی ، اکثر آنها از ریشه برداشت شده و رشد تکاملی و سالیانه آنان با مشکل مواجه می شود ، علاوه بر این مشکل ، برداشت بی رویه و افراطی گیاهان یک منطقه خود به معضل جبران ناپذیری بدل شده است ، همشهریان محترم باید بدانند که تمامی گیاهان یک منطقه را برداشت نکنند و مجال بذر زایی ، ترمیم و تکثیر را برای آنان فراهم نمایند ، اضافه بر این ، تعلیف دام و احشام در مراتع و در فصل رشد رویشی این گیاهان هم مشکلی شده است ، بر اساس نظر کارشناسان در فصل بهار و قبل از پانزدهم اردیبهشت نبایستی دام‌ها وارد مراتع شوند، زیرا علاوه بر تعلیف گیاهان نو رسته به وسیله احشام ، قبل از این تاریخ خاک نرم و اسفنجی منطقه با ورود دام به مراتع فشرده و سفت شده و باروری آن کاهش می یابد .

سئوال :
حال سئوال این است که نقش اداره محترم منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان بانه در این خصوص چیست ؟! چه برنامه ای برای جلوگیری از تاراج گیاهان خودرو و دارویی کوهستانهای شهرستان در دست اجرا دارند ؟!  و این سئوال اصلی که : آیا مراتع و عرصه های طبیعی ما ، توان برداشت حجم عظیمی از گیاهان بهاری را دارد ؟! در صورتی که در این باره تدابیر اصولی و منطقی اتخاذ نشود ، تا چند سال دیگر باید گیاهان ارزشمند و زیبای منطقه را در کتابهای گیاهشناسی و یا اطلس ها جستجو کرد.

انجمن پاریزه رانی ژینگه بانه ( پاژین )
تهیه و تنظیم : ناصر جعفری
۲۵ اسفند  ۱۴۰۰