سدسازیهای نامعقول در جغرافیای بانه

مصاحبه با مهندس آزاد کمالی عضو کمیته آب انجمن پاژین

مدتیست بحث سدهای چومان ،  مطرح است . در این زمینه انجمن پاژین بانه که در زمینه محیط زیست فعال است ، پیگیریهای زیادی داشته است. به همین منظور با آقای مهندس آزاد کمالی عضو انجمن پاژین مصاحبه ای داشته ایم که خدمت خوانندگان نشریه ارائه میشود.

بانه شار : لطفا خلاصه ای از بحث سدها ی چومان را ارائه بفرمایید.

جواب  : پروژه سد چومان در قالب یک طرح ملی تعریف شده و تنها شامل سد چومان نبوده و سدهای دیگری از جمله کانی گوییژان و سویروی را نیز دربر میگیرد.

از جمله اهداف طرح :  تامین برق (۱۰ مگا وات) ، تامین آب کشاورزی برای ۳۰ تا ۵۰ هزار هکتار از اراضی دیم در مناطق بانه و سقز و دیواندره ، تامین آب شرب بانه و غیره است. در این پروژه قرار است مقدار ۱۰ متر مکعب در ثانیه از طریق خط انتقال به آدینان سقز و از آنجا به منطقه اوباتو منتقل شود.

برآورد هزینه های این پروژه در حدود سه هزار میلیارد تومان است.

لازم به توضیح است در مورد این سدها جلسات کارشناسی زیادی در مرکز هم اندیشی کردستان ، برگزار شده  و این جانب افتخار همراهی آقای دکتر سعدالله سنگینی را که از اعضای دلسوز پاژین هستند ، داشته و در این جلسات حضوری  جدی داشته ایم.

بانه شار : ظاهرا انجمن پاژین از منتقدان این طرح است . لطفا توضیح بفرمایید موضع انجمن چیست و چرا ؟

جواب : بله قطعا این انجمن انتقادات جدی به این پروژه دارد. دلایل زیادی برای این وجود دارد . اجازه بفرمایید ابتدا نگاهی کلی به این موضوع داشته باشیم.

الف :  هدف واقعی پروژه ، مبهم بوده و بنظر میرسد  هدف اصلی چیزی دیگر و آن : انتقال آب به دریاچه ارومیه  ،  است. دلایل زیادی وجود دارند که همگی  این فرضیه را تایید میکنند. از جمله این دلایل عبارتند از :

• بارها نمایندگان امور آب در جلسات مرکز هم اندیشی کردستان ، در محل استانداری ، اعلام کرده اند که یکی از اهداف پروژه ،  انتقال آب مازاد نیاز   به دریاچه ارومیه است.
• بهای این آب برای کشاورزان در سال ۸۹ ، پانصد تومان برای هر متر مکعب تعیین شده است. با لحاظ کردن تورم میانگین ۱۵ در صد ،این قیمت برای زمان حال به بیش از ۱۰۰۰ تومان خواهد رسید.این یعنی ۷ میلیون تومان برای هر هکتار زمین در سال. بدیهی است با وجود بدنه اقتصادی نحیف کشاورزان استان ، این مبلغ قابل پرداخت برای مردم نبوده و لذا استقبالی بابت استفاده از این آبها توسط کشاورزان صورت نخواهد پذیرفت و در نتیجه عملا کل این آبها ، مازاد بر نیاز خواهند بود و به سمت دریاچه ارومیه سرازیر خواهند شد.
• در سالهای قبل ، در حوضه دریاچه ارومیه واقع در استان کردستان ،   از حدود یک میلیارد و دویست میلیون متر مکعب آبی که از کردستان به سمت دریاچه ارومیه سرازیر میشد ، قرار بود سهم کردستان ۵۰۰ میلیون متر مکعب  باشد. درشرایطی که هنوز کمتر از ۲۰۰ میلیون متر مکعب از این آب در کردستان جذب شده ،  اجازه برداشت یک متر مکعب دیگر به کردستان داده نشد . یعنی در واقع ۳۰۰ میلیون متر مکعب از سهمیه توافق شده کردستان کسر شد . در حالیکه در حوضه دریاچه ارومیه در استانهای آذر بایجان شرقی و غربی ، بسیار بیش از سهمیه خود برداشت کرده اند. در چنین شرایطی چگونه میتوان مطمئن بود که بار دیگر خلف وعده نشده و سرنوشت آب چومان نیز به سرنوشت آبهای ذکر شده دچار نگردد؟

همه اینها در شرایطی است که همه میدانند دریاچه ارومیه با این آب نیز احیا نخواهد شد و سیاستهای کور نظام مدیریتی کشور ، راهی برای نجات این دریاچه نگذاشته است. شما شک نکنید اگر کل آب چومان به سمت دریاچه ارومیه سرازیر شود ، یک قطره آن به دریاچه نخواهد رسید و مافیای مصرف آب ، همه این آبها را نیز خواهد بلعید.

ب :  حتی  با فرض اینکه اهداف پروژه همان باشد که اعلام گردیده ، باز به دلیل غیر اقتصادی بودن طرح ، این پروژه سودی را عاید کشور نخواهد ساخت. در نظر داشته باشید که قیمت تمام شده هر متر مکعب آب از این طریق ، بیش از ۳۰۰۰ تومان برای هر متر مکعب است. حتی اگر بتوانند ۱۰۰۰ تومان آنرا از کشاورز بگیرند ، باز دولت بایستی ۲۰۰۰ تومان سوبسید پرداخت کند.و این یعنی پرداخت سوبسید سالیانه بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان برای آب های حاصل از این پروژه.

ج :  عوارض زیست محیطی وحشتناکی را بر منطقه ، به ویژه شهرستان بانه  خواهد داشت.  در حدود ۵۰۰ الی ۶۰۰ هکتار از باکیفیت ترین جنگل های بانه از بین خواهد رفت. هزاران هکتار از مراتع بانه به اراضی کشاورزی  و بعد از مدتی به زمینی عاری از خاک ، تبدیل خواهند شد . در نتیجه ی  خشک شدن مناطق پایین دست این سدها ، منطقه ما بیش از پیش در معرض خطر بیابان زایی و ریزگردها خواهد بود.گونه های گیاهی و جانوری نادر منطقه چومان نیز در معرض نابودی قرار میگیرند. فرسایش شدید خاک و ….. .

بماند که منطقه ما به لحاظ جغرافیایی بر روی خطی است که خطر زلزله جدی است.

بانه شار : آیا  این پروژه طرح مطالعاتی ندارد که این همه مشکل وجود دارد ؟

جواب : چرا . طرح مطالعاتی وجود دارد. اما متاسفانه طرحی بسیار ضعیف و در برخی موارد غلط  است و نشانی از حجم خسارات زیست محیطی و راههای به حداقل رساندن آن وجود ندارد. هر چند این نقیصه تنها متعلق به این پروژه نیست و اصولا هنوز محیط زیست به دغدغه ای جدی تبدیل نشده است. در مورد اهداف پروژه نیز ، قاعدتا بایستی نیاز منطقه شناسایی و بر این اساس اهداف تعیین میشد. اما در مورد تعیین نیازها و تعیین مقدار اراضی کشاورزی نیز کاری صورت نپذیرفته است.

بارها همکار بنده ، جناب دکتر سعدالله سنگینی ، در جلسات مرکز هم اندیشی کردستان از مقامات استانداری حاضر در جلسات خواسته اند که نماینده کارفرما (آب نیرو) و مشاور طرح در جلسه ای تخصصی پاسخگوی  سوالها و ابهامات و نواقص طرح مطالعاتی باشند ، اما تا کنون  حتی یک بار نمایندگان آب نیرو ، در هیچ کدام از جلسات مرکز هم اندیشی کردستان  حضور نیافته اند.

بانه شار : در بخشی از گفته هایتان  در بخش عوارض این پروژه به از بین رفتن هزاران هکتار از مراتع ، ناشی از اجرای این پروژه اشاره کردید . آیا این مبالغه نیست؟

جواب : به هیچ وجه مبالغه ای در کار نیست. براساس آمار  جهاد کشاورزی در سال ۹۲ ، کل زمینهای دیم بانه ۱۹۰۰۰ هکتار است. که از این مقدار ۲۱۸۰ هکتار باغ انگور بصورت دیم است و کمتر از ۱۷۰۰۰ هکتار  زمین زراعی است .  جالب این است که سازمان جهاد کشاورزی اراضی مستعد جهت استفاده از این آبها در شهرستان بانه را ۱۷۰۰۰ هکتار اعلام نموده اند. این یعنی کل این زمینها تحت پوشش قرار میگیرند. و چنین چیزی بدلیل پراکندگی زیاد زمینهای بانه و وسعت این شهرستان ممکن نیست چرا که حداکثر می توان از اراضی واقع در ۵ کیلومتری این خط انتقال استفاده کرد . و این بدان معنی است که باید حداقل ده هزار هکتار از مراتع واقع در مسیر خط انتقال ، به اراضی کشاورزی تبدیل شود ، تا به رقم ۱۷۰۰۰ هکتار برسیم.

ضخامت خاک در این مراتع بسیار کم بوده و شیب زیاد زمین  نیز مشکلی مضاعف است. قطعا بعد از چند سال شاهد فرسایش شدید خاک در این مناطق بوده و با مصیبت هایی از قبیل سیل های ویرانگر ( به دلیل عدم توانایی جذب آب توسط زمین ) ، بحران بیش از پیش آب های زیر زمینی و … روبرو خواهیم بود.

در حالیکه جنگلهای زاگرس اصلیترین منبع تامین آب ایران محسوب میگردد و کارکردهای موثر دیگری از جمله مقابله با ریز گرد ها را دارد ، مسئولین کشوری با این سرمایه عظیم اینگونه رفتار میکنند.

بانه شار : آیا لازم نیست نگاهی نیز به توسعه استان و شهرستان بانه داشته باشیم . بالاخره هر توسعه ای عوارضی در بر خواهد داشت. نمی توان که به  بهانه عوارض زیست محیطی از توسعه اقتصادی غافل شد.

جواب :  متاسفانه این روزها بسیار از مفهوم توسعه سوء استفاده میشود. من نمیدانم مسئولین از کدام توسعه صحبت میفرمایند؟ بیایید تعداد شغل هایی که در نتیجه اجرای این پروژه ، از بین میروند را بررسی کنیم.

• با از بین رفتن حداقل ۲۰ در صد از مراتع بانه ، که در بخشهای قبل عرض کردم بیش از ۱۰ هزار هکتار است ، چند نفر از دامدارهایمان بیکار خواهند شد؟
• فرض کنید از وضعیت اسفبار انسانی که برای کردستان عراق در نتیجه  اجرای این طرح بوجود می آید ، بتوان صرفنظر کرد و بنی آدم را اعضای یک پیکر ندانیم !!!  ، کیست که نداند با بستن آبهای سیروان ، چومان و … ، کردستان عراق با بحران اقتصادی بسیار وخیمی روبرو خواهد شد ؟ و کیست که نداند وضعیت اقتصادی غالب شهرهای کرد نشین به اقتصاد کردستان عراق وابسته است؟ شما فکر میکنید چه تعداد خانوار از این بابت آسیب خواهند دید؟

به علاوه ، در بخشهای قبلی عرض کردم که به دلیل بهای بالای آب ، کشاورزان نخواهند توانست از این فرصت به نوایی برسند.

پس  چگونه  این سدها میتوانند توسعه کردستان را محقق سازند ؟

حالا بیایید به کارهای جایگزین فکر کنیم.

برآورد این پروژه سه هزار میلیلرد تومان است. آیا  اگر واقعا هدف توسعه اقتصادی کردستان و بالاخذ شهرستان بانه باشد ، با صرف همین مقدار اعتبار در بهسازی و توسعه جاده های ویران استان ، پروژه های گردشگری و جلوکیری از آتش سوزیهای بی امان جنگل ها و مراتع  در سطح استان و … نمی توان استان کردستان را از محرومیت خارج و به سمت توسعه پایدار برد؟

قطعا  با  بکار گیری همین پول های  کلان سد سازیها ، در زمینه های معقول دیگر ، میتوان از کردستان استانی نمونه ساخت.  و اجرای  سد سازیها  نتیجه ای جز ویرانی و ورشکستگی کشور را در بر نخواهد داشت.

شکی نیست این پروژه ها تنها جیب باندهای مافیای آب را پر خواهد کرد و لاغیر. ممکن است  بکارگیری کلمه مافیا از نظر شما توهم باشد. اما شما دیدید که در موضوع کانی بل ، از استاندار کردستان گرفته تا شخص وزیر نیرو ،  از آبگیری سد داریان اظهار بی اطلاعی کردند. برای کسانی که قدرتشان بیش از استاندار و وزیر و … است و هیچ جا بصورت رسمی نامی از آنها نمیتوان یافت ، میتوان اسمی جز مافیای آب یافت؟

به شما اطمینان میدهم در آینده ای نزدیک ، بحران سوبسیدهای نامعقول آب ، کشور را با بحرانی به مراتب بیشتر از بحران سوبسیدهای بنزین و … روبرو خواهد ساخت. هنوز کمر مملکت از آن بحران قبلی راست نشده ، بحرانی دیگر در راه است.

جالب اینجاست که تجربه نشان داده است که این مافیای بیرحم بیشتر از هر چیز به سد سازی به دلیل سود سرشار آن ( حداقل ۳۰ درصدسود ) علاقه مند است و در کارهای تکمیلی بعدی  کمترین علاقه ای را از خود نشان نمیدهد. به عنوان مثال در سد گاوشان قرار بود ۶۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی تحت پوشش این سد قرار گیرد. اکنون با گذشت ۱۵ سال از ساخت این سد ، چیزی در حدود ۲۵ در صد این هدف محقق شده است. مگر عمر مفید یک سد چقدر است ؟ مطمئنا با این سرعت که پیش برویم هنوز ۸۰ درصد این هدف محقق نشده ، عمر سد به پایان خواهد رسید.

باور بفرمایید اگر پول سدهای زیادی که در استان کردستان ساخته شده ، صرف توسعه واقعی این استان میشد ، الان استان کردستان یکی از توسعه یافته ترین استانها ی کشور میبود.

بانه شار : موضع مسئولین  ادارات مرتبط با بحث آب ، در سطح استان ،  در این رابطه چگونه بوده است ؟

جواب: واقعیت این است که ناراحتی و نگرانی را در نگاه یکایک آنها دیده ایم . چرا که آنها نیز فرزندان این آب و خاک بوده و برای محیط زیست و آینده این استان نگرانند.  تفاوت آنها با ما این است که آنها معتقدند این پروژه انجام خواهد شد و موافقت یا عدم موافقت با پروژه ، تاثیری نخواهد داشت . لذا معتقدند بایستی مصرف کننده در داخل استان تعریف کنیم تا حداقل این آبها به خارج از استان منتقل نگردد.

ولی ما معتقدیم حتی اگر موفق شویم کل این آبها را نیز در داخل استان مصرف کنیم ، باز در دراز مدت ،  بازنده اصلی خواهیم بود و نه تنها به توسعه  نخواهیم رسید ، بلکه حق نفس کشیدن را هم از دست خواهیم داد. نگاهی به وضعیت ریزگردها در اهواز  بیاندازید. اگر کل اعتبارات و بودجه کشور ، برای رفع مشکل ریزگردهای اهواز هزینه شود ، این مشکل حل نخواهد گردید.

بانه شار :  اگر تلاشهایتان در مرکز هم اندیشی کردستان به ثمر ننشیند ، چکار خواهید کرد ؟

جواب:  ما یک تشکل مدنی هستیم و طبیعتا تمامی کارهایمان مدنی خواهد بود. اولا که امیدواریم مشکل در همین مرکز هم اندیشی کردستان حل شود. اما چنانچه چنین نشود ، از طریق نمایندگان مجلس صدایمان را به صحن مجلس شورای اسلامی خواهیم رساند. کمپین برگذار خواهیم کرد . از طریق قوه قضائیه ، اقامه دعوی خواهیم کرد و در صورت لزوم شکایتمان را نزد مقام معظم رهبری خواهیم برد. چرا که ایشان هم  تخریب جنگلها را  حتی به بهانه احداث حوزه علمیه ، صریحا رد کرده اند .

خلاصه عرض کنم از تمامی ظرفیتهای قانونی و مدنی برای مقابله با این تهدید جدی استفاده خواهیم کرد.

بانه شار : بنده دیگر سوالی ندارم . اگر موضوع ناگفته ای مانده است که بیانش ضروری است ، بفرمایید.

جواب: ضمن تشکر از جنابعالی و نشریه بانه شار ، تنها پیامی برای جناب استاندار کردستان  و نیز تمنایی از نشریه بانه شار دارم.

جناب آقای زاهدی ، فعال کردن مرکز هم اندیشی در استانداری کردستان و دخالت دادن تشکل های غیر دولتی و شخصیت های علمی در نشست های این مرکز ، از جانب جنابعالی ، قدمی مبارک است و جای بسی تقدیر. لطفا با حمایت بیشترتان از این مرکز ،  بیطرفی و عملکرد علمی  این مرکز را تضمین کنید تا در نهایت تصمیمات این مرکز ، در برنامه ریزیهای استان نقش شایسته خود را داشته باشد و خدای ناکرده به مثابه یک  مرکز فرمالیته و بی اثر درنیاید. لطفا با برخورد منصفانه و حق محور خویش ، از مطالبات بحق مردم و انجمن های مردم نهاد  برای ساختن کشوری آباد ، دفاع کنید. جنابعالی در چندین استان زاگرس نشینان از جمله کهگولیه و بویر احمد ، ایلام و اخیرا در کردستان ، استاندار بوده اید لذا انتظار این است که به اهمیت زاگرس و جنگل هایش بیشتر از دیگران واقف باشید و در حفظ و شکوفایی این رمز بقای کشورمان ، مارا یاری دهید.

در مورد نشریه بانه شار نیز که  با  پول مردم بانه و ریر نظر تنها نهاد انتخابی در شهرستان بانه         ( شهرداری ) اداره میشود ، انتظار این است که به وظیفه خود در باب تنویر افکار عمومی  عمل نموده و همکار سازمانهای مردم نهاد باشد. نفس این مصاحبه نشانی از همین است و امیدوارم در سایر زمینه ها نیز این همکاری و همراهی ادامه داشته باشد.

.

لینک مرتبط:   ساخت سدهای چومان و کانی گویژان بانه و انتقال آب آن را به ارومیه را متوقف کنید

.