بانه ، شهر فرهیختگان

      شهر بانه کجاست ؟ شهرستان بانه ، شهر فرهیختگان شهر اندیشمندان و دوستداران طبیعت  یکی از شهرستانهای نه گانه استان کردستان است که مختصات آن شامل طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۳۳ دقیقه تا ۴۶ درجه و ۱۲ دقیقه غربی و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۷ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقه شمالی می‏باشد. مساحت این شهرستان برابر است با ۳۹/۱۴۵۲ کیلومتر مربع که در شمال غرب استان کردستان واقع شده است که از جهت شمال به شهر سردشت، ازشمال غرب به شهر بوکان استان آذربایجان غربی و از سمت غرب به شهرستان پینجوین از استان سلیمانیه عراق محدود می شود. همچنین از سمت شرق به شهرستان سقز و از سمت جنوب نیز حدود آن به شهرستان مریوان در استان کردستان ختم می‏ گردد.

       مرکز شهرستان‌ بانه‌ در فاصله‌ ۲۷۰ کیلومتری‌ شمال‌ غربی سنندج‌ قرار گرفته‌ است‌.شهرستان‌ بانه‌ دارای‌ چهار شهر بانه‌، آرمرده‌، بوئین و کانی‌ سور است‌. جاده شهر بانه به شهر سقز در دهستان سبدلو از گردنه خان (در ارتفاع ۹۱۶، ۲ متری ) می‏گذرد. شهرستان بانه در ارتفاع ۱۵۴۰ متری از سطح دریا و در مغرب استان کردستان قرار دارد. از شمال و قسمتی از مغرب به آذربایجان غربی (شهرستان سردشت)، قسمتی از مغرب و جنوب به خاک عراق (پیشرفتگی شیلر) و از مشرق به شهرستان سقز محدود است. شهرستانهای مریوان سردشت سقز مهاباد و کردستان عراق هم مرز است.

پوشش گیاهی و جانوری :

     جنگل‏های منطقه بانه، که مساحت آن حدود ۵۰۰۰۰ هکتار تخمین زده می‏شود. در کوههای جنگلی آن درختان مازو ، بلوط ، زالزالک ، گلابی وحشی ، بادام کوهی و گردو یافت می‏ شود.

آب وهوا، یخبندان، بارش، دما، منابع آب :

       اقلیم کردستان متاثر از توده‌های هوای گرم و مرطوب مدیترانه ای است که این توده‌ها موجب بارندگی‏هایی در بهار و ریزش برف در زمستانها شده است. این توده‌های هوایی که از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه با برخورد به ارتفاعات زاگرس بخش قابل توجهی از رطوبت را بصورت بارش‌های پراکنده برف و باران در این منطقه نشان می‏دهند.

      اقلیم بانه جزو اقلیم معتدل کوهستانی (نسبتا سرد و نیمه مرطوب بوده) محسوب می‏شود که با تابستانهایی نسبتا خنک و زمستانی سرد همراه است. این ناحیه از لحاظ پوشش گیاهی از مناطق بسیار غنی استان بوده که خود از نظر اهمیت پس از جنگلهای شمال در مقام دوم قرار دارند.

      بیشترین میزان بارندگی مربوط به شهرهای مریوان و بانه حدود ۸۰۰ میلی متر در سال و کم‌ترین میزان بارندگی در ناحیه شرق حدود ۴۰۰ میلی متر و در قسمت مرکزی استان یعنی سنندج نزدیک به ۵۰۰ میلی متر در سال است.

      باد سیاه (در زمستان و تابستان )، و باد شمال (که در تابستان موجب خنکی هوای آن می‏شود) در آنجا می وزد و بادهای دیگری به نامهای زلان و گردباد نیز دارد.

ماه‏های سرد و گرم :

      وجود ارتفاعات در نقاط مختلف و نفوذ  جریان سرد سیری  از شمال و مشرق و جریان مرطوب مدیترانه ای که حاوی رطوبت کافی و باران است. از جنوب و غرب، موجب تابستانهای معتدل و زمستان سرد شده و آب و هوای منطقه معتدل و کوهستانی است. فصل سرما از آبانماه‌ با ریزش باران شروع و کم کم برودت هوا بالا میرود و برف جای باران را می‏گیرد. ریزش برف تقریباً تا پایان اسفند ادامه می یابد، با آغاز فصل بهار ازشدت سرما کاسته شده و ریزش باران جای برف را می‏گیرد و حدوداً تا اواسط خرداد ادامه می‏یابد. گرم ترین ماه سال تیر و سرد ترین آن دیماه است.

باد غالب :

       مهمترین بادهایی که در تغییر ودگرگونی هوای منطقه تاثیر دارند، یکی باد شه‌ماڵ که خاستگاه آن دریای مدیترانه است و دیگری باڕه‌ش یا زریان است که جریان آن از شمال شرقی است و از طرف سیبری در روسیه می‏ وزد.

مشخصات منطقه حفاظت شده بانه ( پیشنهادی )

کوهها و قله‏ ها :

      ارتفاعات مهمّ آن عبارت اند از: کوه کاکُرْ با مراتع فراوان (مرتفع‏ترین قله ۰۵۲، ۲ متر)؛ کوه سوورکیو (بلندترین قله ۲۲۹، ۲ متر) و قله کوتهِ رَشْ در دهستان نَنُور (به ارتفاع ۸۴۲، ۲ متر).

بررسی‏های زمین شناسی بانه :

قسمت اعظم منطقه از شمال به جنوب بانه مربوط به دوران دوم ز مین شناسی است. و اکثرا از فیلیت‏های هم جنس سنگهای دگرگونی که از تغییر سنگهای رسی بوجود آمده اند، تشکیل شده است.  در مناطق غربی سنگهای گرانیتی(غرب مرزه لان)، شیست‏های آندالوزیت‏ها  و در منطقه آلوت… سنگهای اولترابازیک… دیده می شوند. در مناطق جنوبی سنگهای آذرین دیده می شوند. و در مناطق شمال بانه ( گردنه خان) تشکیلات فیلیت، گنیس،آذرین و سنگهای آمفیبولیت… در دروله، ساوان، مجسه تشکیلات آهکی و در شرق بانه تشکیلات کرتاسه  دیده می‏شود.

جانوران / پرندگان:

کبک، بلدرچین، عقاب، شاهین، سهره، لک لک، دارکوب، جغد، هدهد و …

پستانداران:

خرس ، گرگ ، خوک ، روباه ، شغال ، خارپشت ، سنجاب ، گربه وحشی ، سمور ، موش صحرایی ، چوارو ، خرگوش ، خفاش و …

آبزیان:

سگ آبی، ماهی، لاکپشت آبی، خرچنگ، و …

خزندگان:

مار، مارمولک، سمندر، لاکپشت، و …

درختان:

تیپ جنگلی شیب شمالی: ویول – مازودار – زالزالک

تیپ جنگلی شیب جنوبی: بلوط – مازوار – گلابی وحشی

مازو ، بلوط، زالزالک ، گلابی وحشی ، بادام کوهی ، گردو ، بادام ، ون ، کیکو و …

گونه گیاهی:

بیش از ۳۵۰ گونه گیاهی مانند:

مرزه، گون، کما، زنبق، میخک و زول، کنگر، ریواس، گیلاخه، لوشه، شنگ، کاشمە، خوژە، قارچ، کنیوال، مندی، جاتره و …

پوشش گیاهی:

۱- تیپ مرتعی Astragals-Thymus

۲- تیپ مرتعی Astraglus-Festuca

۳- تیپ مرتعی  Astraglus-artemisia

۴- تیپ مرتعی  Bromus-Astraglus

عوارض طبیعی شهرستان  تعدادی از کوه‏های مهم:

پەڕەژاڵ ، حوجره ، کەلەکەجاڕ ، تەوراسە ، زاخە ، کەللە گۆم ، کلیلە چەوت ، بەردە بوک ، شاخە بەرزە ، دیزە بەدار ، کۆتەڕەش ، بەردە دەروازە ، شاخە ڕەش ، کونە مار.

 تعدادی از  دره ها :

کو‏نە ورچ، کونە مار، ئەلیاسە چەوتە و …

تعدادی از رودها:

چەم حەوتاش و بایەندەرە، چەم بەیانان، چەم سێفەلی، چەمی شاباز و …

تعدادی از چشمه‏ ها:

کانی کەوێ (کەلەکەجاڕ)، کانی خان (کەلەکەجاڕ)، کانی بێڵو، کانی مەلا (زاخە) و …

جمعیت:

     جمعیت بانه در سال ۱۳۸۵ حدود ۱۱۸۶۶۸ نفر بوده است از این میزان جمعیت شهرهای بانه با ۶۹۶۳۵ نفر جمعیت ، آرمرده ۲۰۶۲ نفر ، بوئین سفلی ۱۰۶۹ نفر و کانی سور با ۱۱۳۱ نفر جمعیت را تشکیل می دهند.

ترکیب جمعیتی:

     از جمعیت فوق ۶۰۸۸۷ نفر مرد و ۵۷۷۸۰ نفر زن بوده است که ۷۴۹۶۰ نفر شهری و ۴۳۷۰۷ نفر روستایی آمارگیری شده است.

بررسی ویژگیهای اقتصادی

     بانه از نظر رونق اقتصادی، جایگاه بالایی در منطقه دارد و در تاریخ ۲۸ آذر ۱۳۸۹ از طرف دولت جمهوری اسلامی ایران به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل شد که هم اکنون مقدمات آماده سازی آن درحال اجراست.

کشاورزی و دامداری

     محصولات عمده شهرستان بانه گندم، جو و نخود است و توتونکاری محدودی نیز در آن انجام می‏گیرد. از درختان میوه، سیب و گلابی در آنجا کاشته می‏ شود.

تجارت و اقتصاد بانه

       اساس اقتصاد شهرستان‌ بانه بعد از تجارت و بازرگانی ‌بر‌کشاورزی ، باغ‌داری ، دام‌داری و دامپروری استوار است. کشاورزی در شهرستان بانه سنتی و نوع کشت آبی و دیمی است . آب کشاورزی از چاه‏های نیمه ژرف و رودخانه تامین می‏شود. از محصولات عمده کشاورزی و باغ‌داری می‌توان گندم، جو، بنشن، نباتات‌ علوفه‌ای، انگور، گردو، سیب، بادام، گیلاس، هلو، زردآلو و توت را نام برد. هم‌چنین دام‌داری و دام‌پروری نیز مانند سایر نواحی کردستان بسیار متداول بوده و شامل پرورش گوسفند، بز و گاو می‏شود. پرورش طیور علاوه بر طریق سنتی، به شیوه مدرن نیز انجام می‏شود که شامل پرورش مرغ جهت مصارف گوشت و تخم مرغ می‏باشد. زنبورداری از مشاغل رایج بوده و زارعین علاوه بر فعالیت‏های کشاورزی، به این کار نیز اشتغال دارند.

تجارت

     ساکنان شهرستان بانه از دیرباز به دلیل همجواری با کشور عراق به کار بازگانی مشغول بوده و هستند. چراکه بانه از نظر دسترسی و جاده به شهرهای اطراف خود از موقعیت بالایی برخوردار است. این امکان بانه را به مرکز تجاری ویژه‏ای تبدیل کرده است طوری که در زبان کردی به ضرب‏المثل تبدیل گشته است: “هه‏موو ریگاکان ئه‏چنه‏وه بانه” یعنی همه راه‏ها از بانه سردرمی‏آورند. گفته می‏شود اکنون در بانه به تعداد ۸۰۰۰ مغازه در قالب پاساژهای زیادی ساخته شده است که مشغول به فروش اجناس خارجی می‏باشند. این موضوع بانه را به مرکزی توریستی برای خریداران اجناس ارزان در ایران تبدیل کرده است.

مراکز دیدنی

     از جمله مراکز دیدنی شهرستان بانه وجود مناظر بکرو زیبا، مراکز خرید و پاساژها و بازارچه‏ های مرزی‌ و کوه‌ آربابا است.

زبان

      زبان مردم کردستان زبان کردی است که همانند زبان فارسی در مجموعه زبانهای گروه هند و اروپائی قرار می‌گیرد و دارای قوانین خاصی از لحاظ دستوری و نوشتاری می‌باشد . مردم بانه به زبان کردی (گویش سورانی) گفتگو می کنند که به زبان مردم سلیمانیه شباهت بسیار دارد.

دین و مذهب

     اهالی بانه مسلمان و شافعی مذهب اند. عده ای از آنان پیرو طریقه‏های نقشبندی اند. مردم بانه در صدر اسلام بامیل خویش به اسلام گرویدند، به همین خاطر مجاهدان اسلام ، مردم بانه را اختیار الدینی نامیدند.

نژاد

     به استناد شواهد و مدارک مستند تاریخی، ملت کرد از نژاد آریایی هستند که در هزاره اول قبل از میلاد مسیح از کناره‏های دریای خزر به سلسله کوه‏های زاگرس آمده و با غلبه بر قدرت آشوریان در نینوا امپراطوری مادها را در قرن هفتم قبل از میلاد در ایران پایه گذاری کردند.

جشنها و اعیاد

    مهمترین و عمومی‌ترین جشنی که در میان مردم کردستان مرسوم است برگزاری جشن نوروزاست. عید فطر و عید قربان نیز به عنوان اعیاد مذهبی دارای اهمیت خاص هستند، همچنین میلاد پیامبر اکرم نیز به عنوان روزی خجسته همراه با مراسم مولودی خوانی و نواختن دف دارای جایگاه ویژه‌ای در میان مردم استان می‌باشد، علاوه بر اینها جشن معراج پیامبر و شب برات نیز جزو اعیاد این منطقه است.

بانه ‏ای ها در خشکسالی‏ ها مراسمی در طلب باران اجرا می کنند. در دوره ناصرالدین شاه، شکار کبک در مناطق روستایی بانه با مراسم خاصی صورت می گرفت (وقایع نگار کردستانی، ص ۴۷ـ ۴۸).

تهیه شده : توسط انجمن مردمی پاریزه رانی ژینگه بانه ( پاژین )

مهر ماه ۱۳۹۳