ساخت سدهای چومان و کانی گویژان بانه و انتقال آب آن را به ارومیه را متوقف کنید

اداره محترم حفاظت محیط زیست استان کردستان       شماره: ۷۷ تاریخ: ۹۴/۰۸/۱۶

با سلام

موضوع :  اطلاع رسانی در مورد سدهای در دست مطالعه و در حال ساخت شهرستان بانه

احتراما انجمن پاریزه رانی ژینگه بانه ( پاژین ) به منظور اطلاع و برنامه ریزی در مورد شرایط تاثیر گذار بر طبیعت منطقه و ضرورت داشتن آگاهیهای لازم و مستند در باره سد “کانی گویژان ” بانه ، مطالعات کارشناسی اولیه خود را مبتنی بر مستندات علمی ارایه می دهد  لازم است تا اداره محترم حفاظت محیط زیست نسبت به ارایه راهکارهای انجمن زیست محیطی و مردمی پاژین در جلسات پروژه مطرح و نتیجه را به اطلاع  این انجمن برسانید .

  هیئت مدیره انجمن پاژین

راهکار های پیشنهادی سد کانی گۆیژان :

امروزه بیش از ۲۴ درصد نیروی الکتریسیته جهان از طریق نیروگاه های برق آبی تامین می‌شود. انرژی برق آبی به شدت وابسته به سد است. از زمانی که اولین نیروگاه برق آبی در سال ۱۸۸۲ساخته شد، این شیوه پاک ترین و ارزان ترین راه تولید برق شناخته می‌شد. نیروگاه های حرارتی معمولا برای سوخت از ذغال سنگ یا مشتقات نفت و گاز استفاده می‌کنند، که هم پرهزینه است و هم در اثر سوختن این مواد مقدار زیادی CO2 مستقیما وارد جو می‌شود. نیروگاه های اتمی هم بسیار گران و خطرناک هستند و زباله های آن نیز برای محیط زیست دردسر سازند.

ولی برخلاف نظریه رایج CO2  مخرب ترین گاز برای محیط زیست نیست. بلکه گاز نسوخته متان به مراتب خطرناک تر و ناشناس تر است. و این گاز هم در مخازن سد بر اثر تخمیر، و هم در فرآید ساخت سد به مقدار فراوان تولید می‌شود.

اثر احداث سد بعنوان مانعی در حرکت و عبور اجسام شناور در مسیل رودخانه نظیر درختان، قطعه های یخ ، ماهیان ، کشتی ها و مانند این ها .در این مورد همه سدها اهمیت دارند و بیشترین اثر را درقبال ممانعت از عبور اجسام شناور برجای می گذارند. وقوع سیلابهای زیاد ناشی از رهاسازی آب سرریزها و تخلیه کننده ها موجب تغییرات عمده فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی در پایین دست سدها می گردد. تراوش آب ازسرریزهای سد می تواند باعث فوق اشباع شدن آب از گازهای موجود در هوا شود .این حبابهای گاز در داخل بافتهای ماهی جذب شده و می تواند باعث بیماری و در نهایت مرگ ماهی شود. فوق اشباع شدن آب از گاز، مشکل مهمی در رودخانه کلمبیا بود. آنهادریافتند که وجود فشار زیاد ناشی از سقوط آب از سر ریزهای سد باعث می شود که گازهای اتمسفری در آب، محلول شده و مخزن به صورت فوق اشباع در آید. اثر خروج آب گل آلود حاوی مواد رسوبی به روی مناطق پایین دست سد و محیط زیست منطقه نیز بسیار مهم است. اثر یک سد بر تغییرات سطح آب زیرزمینی جز مهم ترین اثرات سد ها می باشد. سدهای مخزنی و برق آبی بدلیل دارابودن حجم زیادی از آب بیشترین تاثیر را در این مورد دارند. دریاچه های بزرگ سد با تشکیل مه و بالابردن نم نسبی در محدوده دریاچه موجب تغییرات آب و هوایی در مقیاس خرد اقلیم می شوند. تاثیر سدهای توریستی بر آب و هوا به علت گسترش وسیع باغها و ویلاها و جنگلهای مصنوعی ساخت دست بشر بیشتر از بقیه است.

اثرات احداث سد بر رسوبات و بستر رودخانه، اثر احداث سد بعنوان کاهش نسبی یا کلی مواد جامد و رسوبات رودخانه ای که در مخزن و یا دریاچه سد رسوب می کنند . این امر توازن طبیعی پتانسیل رسوب گذاری را در پایین دست سد بهم زده و موجب فرسایش شدید مسیر رودخانه پایین دست میگردد.

سدها و فعالیتهای لرزه خیزی، درنتیجه واکنش بین سطح آب دریاچه و مرطوب شدن محیط و لایه بندی مختلف درکنار مخزن سد ،زمین لغزه ایجاد میگردد که اثرات آن به دوصورت کاهش حجم دریاچه و ایجاد امواج بلند و لبریزی سد و یا تخریب آن آشکارمی گردند.

اثرات بیولوژیکی سدها،  سد ها باعث کاهش غلظت مواد غذایی در پایین دست سد می شود و اثرات نا مطلوبی بر جامعه نباتی و حیوانی آن ناحیه می گذارند. در یاچه سد در بالا دست سد موجب نابودی و زیر آب رفتن پوشش گیاهی و جنگلی میگردد. و اثرات بیولوژیکی سدها بر رودخانه ها، رودخانه ها بر حسب اینکه دارای آبهای جاری تند یا آرام باشند دارای ویژگیهای زیستی متفاوتی هستند. هنگام بهره برداری از یک سد، سرعت جریان آب رودخانه در آن قسمت دچار دگرگونی می شود و این تغییرات تا کیلومترها در پایین دست و بالا دست سد تاثیر خود را می گذارد.

اثرات بهداشتی،  تقریبا کلیه سدهای آفریقایی ، امریکای مرکزی و خاورمیانه موجب شیوع بیماریهای مختلف می شوند. دریاچه سدها میتواند منبع بسیاری از بیماریهای واگیر(که ناقلین آنها از آبهای راکد استفاده می نمایند) نظیر مالاریا ، تب زرد ،هپاتیت ، امراض روده ای و بیماریهای خونی گردد در مناطق استوایی سدها و دریاچه ها عظیم تاثیرات فراوانی بر روی سلامت و بهداشت مردم محل دارند .

تاثیر درخود پالایی رودخانه ها، یکی دیگر از مسائلی که در رابطه با رودخانه هایی که به سد وارد می شوند قابل بررسی می باشد، تخلیه زباله و فاضلابهای خانگی و صنعتی و هرز آب کشاورزی می باشد. چون در حالت عادی رودخانه خاصیت خود پالایی دارد و می تواند به مرور زمان در طول حرکت بار آلودگی خود را از طریق گرفتن اکسیژن کم کند.

اثرات مضر بر کشاورزی، سد ها مانع رسیدن رسوب به پایان دست و باعث عدم حاصلخیزی زمین های کشاورزی آن منطقه می شوند. آب پشت سد ها باعث تغییر در سطح آب های زیر زمینی و به دنبال آن شور شدن زمین می شود. تاثیر بر آثار باستانی و تاریخی،  در برخی نواحی آثار باستانی و تاریخی به زیر آب میروند. در این شرایط باید به فکر جابه جایی این آثار بود.

بهتر است به جای سد سازی های بی رویه بیشتر به روش های جایگزین جهت مهار آب و کنترل سیلاب اندیشیده شود. در برخی از کشورها با استفاده از سدهای خارج از بستر یا استفاده از بندها و سدهای کم ارتفاع تا حدی نیاز به استفاده از سدهای بلند با مخازن بزرگ که طبیعتاً اثرات بیشتری بر طبیعت دارند، غلبه کرده و آثار منفی این سازه های عظیم را کاهش داده اند. ضمن آنکه با جدی گرفتن نتایج ارزیابی زیست محیطی و عمل به آنها می توان بخشی از این اثرات مخرب را کاهش داد. با توجه به مشکلاتی که سد سازی برای محیط زیست و زندگی انسان و تغییراتی که در اکوسیستم منطقه بوجود می آورد بهتر است قبل از احداث سد تمام جوانب کار مورد مطالعه قرار گیرد

تا احداث به سدی نکنیم که پیامدهای منفی آن بیشتر از منافع حاصله آن باشد اولین پیشنهاد کاربردی برای حل سد سازی بی رویه و همچنین مهار آهای سطحی، ساخت سدهای زیر سطحی می باشد. هدف از طراحی سدهای زیرزمینی را می توان در سه بخش زیر عنوان نمود.

۱- تأمین آب مصرفی ۲- مدیریت منابع آب ۳- جلوگیری از پیشروی آب شور به آب زیرزمینی

این سدها در مقایسه با سدهای سطحی دارای هزینه ساخت کمتر، نزدیک بودن به محل مصرف، حذف هزینه های گزاف انتقال اب و هزینه های نگهداری، پایین بودن استهلاک ، عدم کاهش آب به علت تبخیر سطحی، بهداشتی تر بودن آن از جمله مزایای آن می باشد. اگر چه به اعتقاد ما سد سازی قبل از اینکه منفعت باشد کلا ضرر است در اثر ایجاد سد و قطع شریان رودخانه در واقع طبیعت دچار سکته شده و کارکرد آن به تدریج کاهش می یابد  مهمترین منابع طبیعی که همان آب و خاک بوده به تدریج رو به نابودی خواهد رفت خاکی که را که هزاران سال است تشکیل و برای تخریب آن بایستی در صورت فراهم بودن شرایط حداقل۱۰۰ سال صبر نمود تا یک سانتیمتر خاک تشکیل شود البته ارزشمندی آب بر کسی پوشیده نیست ولی آیا به این نکته توجه نموده ایم که سفره طبیعت که همان خاک است در اثر سدهای بی رویه به صورت رسوب و یا فرسایش تحوبل همسایگان می دهیم.یعنی حاصلخیز ترین خاک

ارائه راهکارهای زیست محیطی به منظور جلوگیری از آسیب های احتمالی

محدوده سد کانی گۆیژان از دیدگاه زمین ساختاری در زون سنندج-سیرجان واقع بوده و عمدتاً شامل توده آذرینی آندزیتی نفوذی و توف های ویتریک می باشد این محدوده بین دو گسل کانی ابراهیم و گسل امتداد لغزی قرار گرفته است. نتایج اندازه گیری های CRP حاکی از کاهش تغییرات مقادیر مقاومت ظاهری به ازاء افزایش عمق نفوذ موثر جریان الکتریکی است که این امر گویای کاسته شدن تأثیر شکستگی ها در لایه های آندزیتی با افزایش عمق است. نتایج حاصل از مطالعات زمین شناسی و مطالعات ژئوالکتریک وجود گسل امتداد لغز در بخش مرکزی محدوده مطالعاتی قابل اثبات بوده و این موضوع سد سازی را در منطقه مورد مطالعه دچار مشکل جدی می کند. اگر چه با در نظر گرفتن گسل های فعال منطقه احداث سد سنگریزه ای با هسته رسی قائم تا حدودی می تواند اثرات مخرب زلزله را کاهش دهد ولی لزوم تمهیدات زیر به منظور جلوگیری از تخریب احتمالی سد به دلیل پتاسیل بالای لرزه خیزی محدده مطالعاتی و همچنین عبور دو گسل در مجاورت هسته سد و احتمال تغییر شکل های عمده در بدنه سد در اثر وقوع زلزله به منظور جلوگیری از تلفات جانی و تخریب محیط زیست حوزه آبخیز مورد مطالعه در نظر گرفتن موارد ذیل ضروری می باشد.

۱- در نظر گرفتن عرض بیشتر برای تاج

۲- توالی نواحی فیلتر و انتقالی با عرض بیشتر

۳- هسته عریض انتخاب شود

۴- در نظر گرفتن رس با پلاستیسیته بالا در محل تماس رس هسته با پی و تکیه گاه برای جلوگیری از نشست هسته در هنگام زلزله و ایجاد یک Interface برای نشت متمرکز آب

۵- افزایش ضخامت فیلتر به عنوان پر کننده به منظور استحکام در برابر گسلش و جابجایی احتمالی در پی سد و امکان وقوع ترک در هسته سد.

ارائه راهکارها برای منابع فیزیکی

– تعیین توان اکولوژیک منطقه، کاهش رسوب ورودی به دریاچه سد و اراضی پایین دست و TDS آب شرب مناطق پایین دست از طریق انجام عملیات آبخیزداری، جنگلداری، مرتعداری و زیست محیطی.

– اجتناب از خاکبرداری ها و خاکریزی های بی مورد.

– برداشت از منابع قرضه با فواصل دورتر از محیط های آبی به منظور جلوگیری از تغییرات در حریم رودخانه و همچنین حداکثر تا فاصله ۵ کیلومتر از محور سد منابع قرضه تهیه تا بدین وسیله از تخریب بیشتر جلوکیری شود.

– با توجه به جنگلی بودن منطقه و احتمال وقوع لغزش، ریزش و غیره در محدوده مطالعاتی و همچنین جاده های جنگلی استفاده از زهکش ضروری می باشد.

– تعدیل رژیم رودخانه، به طور متناوب با بازنمودن دریچه های تحتانی و سرریز سد.

– کاهش اثر لایه های حرارتی با استفاده از دمنده ها و پایین آوردن سطح آب مخزن.

– ممنوعیت قانونی جهت جلوگیری از هر گونه ساخت و ساز، تغییر کاربری و تبدیل حریم رودخانه و همچنین ایجاد سیل های مصنوعی و قابل کنترل در پایین دست به منظور جلوگیری از تغییر کاربری و تخریب اراضی جنگلی و مرتعی محدوده.

– آبگیری مخزن سد به تدریج و طی زمان طولانی صورت گیرد تا بدین وسیله خطرات احتمالی ناشی از لغزش و لرزه خیزی قابل کنترل گردد.

– استفاده از مسیرهای موجود جهت حمل و نقل و در صورت احداث سامانه انتقال حتی الامکان به منظور جلوگیری از تخریب بیشتر از مسیرهای گاز، برق، تلفن و یا از حریم راههای موجود استفاده شود.

– تا فاصله ۲۰ کیلومتری پایاب سد هیچ گونه تأسیسات و سکونت گاه وجود نداشته باشد.

ارائه راهکارها برای منابع بیولوژیکی

– مشخص نمودن دقیق حد و مرز زمین های کشاورزی و جنگلی به منظور جلوگیری از تخریب مراتع و جنگل های منطقه و اجتناب از تغییر کاربری ها.

– موقع تکثیر ماهیان دبی مناسب جهت مهاجرت و تخم ریزی ماهیان فراهم شود.

احداث سرعت گیرها و زیرگذرها.

– جلوگیری از قطع غیر ضروری درختان ارزشمند و در واقع ممنون القطع، کاشت درختان جایگزین در مناطق مناسب و مورد تأیید اداره منابع طبیعی و سازمان حفاظت محیط زیست.

– استفاده از ژئوتکستایل ها جهت حفاظت خاک (جلوگیری از فرسایش خاک ناشی از قطع درختان و لخت شدن سطح زمین).

– پاکسازی دوره ای دریاچه سد به منظور جلوگیری از رشد و نمو گیاهان مهاجم.

ارائه راهکارها برای منابع اقتصادی و اجتماعی

– باید رضایت خاطر مالکین زمینهای غرقاب شده و کسانی که زمین های آن ها برای احداث کمپ ها، انبارها، جاده ها و غیره مورد استفاده پیمانکاران سد قرار گرفته، جلب کرد.

– کلیه افرادی که احتمال دارد پس از احداث سد و مخزن آن ارزش ملک آنها بالا رود باید برای زمین های تحت تملک خود سند مالکیت تهیه نموده تا جلوی تنش های اجتماعی گرفته شود.

– اجرای مقررات ایمنی به منظور جلوگیری از بروز حوادث که شامل شمع کوبی تقویتی، سپر کوبی، حایل بندی و غیره می باشد.

– انجام مطالعات اسکان مجدد و کسب رضایت ساکنین روستاهای تحت تأثیر مستقیم و غیر مستقیم بر اساس راهکارهای ارائه شده در برنامه ریزی مدیریت زیست محیطی و مطالعات خسارت مخزن.

– تهیه طرح احیاء و بازسازی اراضی تحت تأثیر شامل جاده ها، منابع قرضه و سایر مناطق شامل اقدامات فیزیکی و عمرانی، کاشت، نگهداری و حفاظت مراتع و جنگل ها.

– اهمیت دادن به مسائل محیط زیست و مسائل اجتماعی در مرحل طراحی، ساخت و بهره برداری سد.

– انجام مطالعات بررسی پتانسیل گردشگری در منطقه با توجه به ایجاد مخازن سد چومان و کانی گویژان با دیدگاه مشارکت خصوصی و سرمایه گذاری مردم محلی منطقه.

– انجام مطالعات توانسنجی پرورش آبزیان در سد چومان و کانی گویژان و جلب مشارکت سرمایه گذاری جهت پرورش آبزیان در مخزن سد.

– افزایش حق آبه زیست محیطی، کشاورزی و…

– جلوگیری از سامانه انتقال و کل آب جهت مصارف حوزه آبخیز بانه باشد نه به بهانه قرار گیری درصد ناچیزی از قرار گیری حوضه آبخیز ارومیه درصد زیادی به آن اختصاص داد.

– به کارگیری نیروهای بومی اعم از تخصصی، غیر تخصصی و همچنین استفاده از توانمندی های اهالی محلی جهت ساخت سد.

ارائه راهکارها برای رفع یا کاهش آثار منفی آلاینده های طرح

– انجام مطالعات اندازه گیری کیفیت آب و مدلسازی کیفی مخزن قبل از نهایی نمودن نقشه های اجرایی سد و سیستم انتقال.

– هماهنگی جهت ایجاد سیستم های تصفیه فاضلاب برای شهرها و روستاهای منطقه ( به ویژه شهر بانه، بوئین و روستاهای واقع در مجاورت رودخانه و مخزن دریاچه ) با اداره آب و فاضلاب استان کردستان.

– برای جمع آوری فاضلاب کمپ ها از سپتینک های مخصوص و یا شبکه فاضلاب استفاده گردد همچنین از تخلیه فاضلاب و پساب به رودخانه ها جلوگیری بعمل آید.

– به منظور کاهش اثر گاز متان و CO2  باید تمامی گیاهان اعم از درختان، بوته ها و علف ها را بطور کامل در سطح محدوده مخزن جمع آوری و پاکسازی کرد.

– باید کلیه امکانات بهداشتی و رفاهی برای توریسم فراهم گردد.

– ترویج روش بیولوژیکی در مبارزه با آفات زراعی به جای سموم.

لینک مرتبط:   دفاعیات پاژین در جلسات احداث سدهای چومان و کانی گویژان بانه